تاریخ تمدن اسلام ، استاد منتظر القائم


بسم الله الرحمن الرحیم

اسلام در ایران

جهانی بودن اسلام

آیات بسیاری از قرآن تاکید بر جهانی بودن اسلام دارد؛ از جمله:

«و ما ارسلناک الّا رحمةً للعالمین» : انبیاء 107.

سیره رسول خدا(ص) در عمل و گفتار اسلام را از قالب دینی، قومی و عربی خارج کرده است و غدرسخنرانی روز فتح مکّه اعلامیه حقوق بشر را صادر کردند.

نامه های رسول الله (ص) به سران کشورهای آن روز که از نقاط مشترک در مکاتبات سیاسی استفاده کرد.

داعیه اسلام درباره آزادی بشر از قیود بندگی و اسارت.

گسترش طولی اسلام

در دوران خلیفه اول پس از سرکوبی پیامبران دروغین, فتوحات خارجی شروع شد. خلیفه برای ایجاد وحدت و هویّت تاریخی عرب، تقویت دولت اسلامی و کاهش معضلات داخلی (سیاسی, اجتماعی, اقتصادی) فتوحات را در شام و عراق شروع کرد.

خالد بن ولید از حوالی بصره تا حیره تمامی پادگانهای مرزی را فتح و با صلح، شهرحیره فتح شد.

فتوحات در دوران خلیفه دوم

خلیفه دوم به دنبال اعزام ابوعبیده ثقفی در سال 13 هجری, کشته شدن او و متواری شدن سپاه اسلام در نبرد«جسر» پس از مشورت با صحابه, سعد بن ابی وقاص را به ایران فرستاد و سپاه اسلام و ایران به فرماندهی رستم در سال 15 هجری قمری روبرو شدند. مذاکرات طی 6 ماه به نتیجه نرسید و رستم به سفیر اسلام اعلام کرد:« سوگند به خورشید و ماه که آفتاب فردا به چاشتگاه نخواهد رسید مگر آنکه همه شما را خواهم کشت». این جنگ سه روز به طول کشید و طی آن رستم کشته شد و قلب سپاه ایران«اسواران» تسلیم شدند. این شکست سبب شد تا سپاه اعراب به بین النهرین ریختند و دهقانان, روسای شهرها و روستاها تسلیم شده و صلح کردند. در تیسفون که یزدگرد از آن فرار کرده بود فرمانده آن«خرزاد» نیز عقب نشینی کرد و مرزبانان به راهنمایی سلمان فارسی, مسلمان شدند و پایتخت با پیمان صلح فتح شد.

فتح پایتخت بر همه جا اثر گذاشت و راه فتح ایران از جنوب عراق و فارس باز شد. بصره در سال 16 و کوفه در سال 17 هجری بنیان گرفت. پیکار «فتح الفتوح» در نهاوند در سال 21 فتح سرزمین ایران را قطعی کرد و اصفهان در سال 23 با صلح فتح شد و خراسان با تسلیم مرزبان مرو«ماهویه» و شورش وی علیه یزدگرد در سال 31 فتح به صلح شد. یک سوم شهرهای خراسان شامل بیهق, زاوه, خواف, اسفراین و قهستان به جنگ گشوده شد و دو سوم شهرها شامل قومس, دامغان, طبس, نسا, ابیورد, هرات, پوشنگ و بادغیس به صلح گشوده شد.

چرا ساسانیان سقوط کردند و مسیر تاریخ دگرگون گردید؟

الف: فروپاشی دولت ساسانی:

1 – کودتاهای درون خانوادگی هفت خاندان ایرانی طی سال های 224 تا 651 میلادی مثل کودتای اشراف علیه قباد, شورش بهرام چوبینه علیه هرمز چهارم, کوتای بندوی و بسطام علیه هرمز چهارم, کودتای بهرام چوبینه علیه خسرو پرویز در سال 590 م. تاج و تخت ساسانی چنان سست شده بود که از سال 628 تا 632 م طی 4 سال ده پادشاه بر ایران حکومت کردند که دو نفر از ایشان زن بودند.

2- اختلافات داخلی و خود کامگی برخی از شاهان ساسانی موجب کشتار در این خاندان بود به گونه ای که شیرویه فرزند خسرو پرویز 17 نفر از برادران خود را کشت.

3- حمایت و دخالت قدرتهای خارجی در تاج و تخت ساسانی: بهرام پنجم ساسانی با کمک اعراب حیره قدرت را به دست گرفت. قباد, پدر انوشیروان, با کمک اقوام مهاجر هیاطله و پرداخت خراجی سنگین قدرت را به دست گرفت و خسرو پرویز با کمک موریس, امپراتور روم, حکومت خود را باز یافت.

4- جنگ های گسترده یکصد ساله میان ایران و روم و غارت ثروت عظیم ایران از سوی رومی ها.

5- جامعه ساسانی دارای 4 طبقه موبدان, اسپهبدان, دبیران و دهقانان بود. خون و نژاد برتر از عوامل جامعه بسته ایران محسوب می شد.

6-دخالت موبدان در همه امور, وضع قواعد و آیین سخت پرستش خورشید و ماه و فرشتگان و آب و آتش و خاک.

7- خوی خود کامگی و دم از خدایی زدن شاهان ساسانی. زیرا خسروپرویز درباره خود می گفت:« آدمی فناناپذیر از میان خدایان و خدایی بسیار جلیل در میان مردمان و صاحب شهرت بسیار و کسی که در طلوع با آفتاب قرین است»(کریستن سن ,ص 284).

8- ظلم و ستم دولت ساسانی به مردم موجب نارضایتی از این دولت فراهم شده بود.

سعدي در بوستان:

خبر داری از خسروان عجم که کردند بر زیر دستان ستم

نه آن شوکت و پادشاهی بماند نه آن ظلم بر روستایی بماند

خطابین که بر دست ظالم برفت جهان ماند و او با مظالم برفت

خنک روز محشر تن دادگر که در سایه عرش دارد مقر

ب: ویژگی های اسلام و مسلمانان راستین

1- اسلام دین توحیدی, مساوات طلب و عدالت گستر و منطبق با همه نیازهای معنوی و دنیایی انسان هاست.

2- روحیه مسلمانان: آنان با روحیه جهاد و شهادت طلبی و با انگیزه الهی و ایمان در فتوحات شرکت می کردند در حالی که در سپاه ساسانی مزدوران و مردم به زور در جنگ حضور یافته بودند. آنان دیگر نسبت به دفاع از ساسانیان فداکاری و از جان گذشتگی نداشتند.

درباره چگونگی اسلامیت مردم ایران دو گفتمان وجود دارد:

الف: گفتمان خشونت: گفتمانی است که متاثر از روایات طبری مورخ است که مسلمانان با خشونت و کشت و کشتارمظاهر تمدن ایرانی را تخریب کردند و با زور شمشیر اسلام را بر مردم ایران تحمیل نمودند و میراث ایرانی و از جمله کتابخانه ها را آتش زدند. از جمله فریدون آدمیت نوشته است: «اسلام منشا شوم و مخربی در ایران داشت» (امیرکبیر, ج1/ص 74).

نقد گفتمان خشونت:

1-پذیرش هر گزاره تاریخی منوط به شرایط زیر است:

الف: بهره گیری از عقل در نقد آنها.

ب: توجه به همه شواهد تاریخی و سایر منابع و عرضه هر گزاره با منابع مستند و معتبر(مثل قرآن و ...).

ج: بررسی اعتبار اسناد گزاره های تاریخی از نظر وثوق و اعتبار.

د: شخصيت راوي آيا مورد وثوق يا جاعل،مختلق، مخترع حديث است

ه: آيا خبر با کيفيت اجتماعات، قواعد سياست، با علوم و پديده هاي طبيعي و اخبار موثق پيشينيان هماهنگ است.

در تاريخ اسلام افرادي مثل ابوهريره 5376 روايت نقل کرد مثل علي حرمت حرم مرا مي شکند و حريز بن عثمان مي گويد: دست علي را قطع کنيد و نگذاريد او چيزي بنويسد. سيف بن عمر از دشمنان اهل بيت بود. کارل بروکلمان: سيف جاعل و احاديث است.

2-روایات طبری درباره فتوح از یک اخباری به نام سیف بن عمر تمیمی گرفته شده که از قبیله تمیم و دشمن اهل بیت(ع) بوده است و رجال نویسان مسلمان به اتفاق او را قابل اعتماد نمی دانند زیرا وی سازنده شخصیت های دروغین و اماکن غیر واقعی و داستان های افسانه ای بوده است.

4- مغایرت اخبار سیف بن عمر با قواعدعقل و طبيعت و کيفيت اجتماع بشرچرا که داستان های غیر واقعی و آمارهای وحشتناک از کشتارهای اعراب داده است که غیر موثق است از جمله درباره اُلّیس 70 هزارکشته نوشته است مسلما نمی توان باور کرد که یک پادگان مرزی چنین نیروی عظیمی داشته باشد.

5-بیشتر شهرهای ایران با پیمان صلح فتح شد که مسلمانان موظف به حمایت از اهل کتاب و حفظ مراسم و معابد آنان بودند

3- تخریب میراث ایرانی از جمله کتابخانه جندیشاپور را به مسلمانان نسبت داده اند در صورتی که این شهر با پیمان صلح فتح شد و تا قرن سوم به حیات خود ادامه داد. انتقال کتب ایرانی به تمدن اسلامی مثل زیج شهریار, آیین نامه و خداینامه ها گواهی بر این مدّعاست.

گسترش طولی اسلام و آسیب های فتوحا ت

1- قدرت یابی مجدداشرافیت عرب و دخالت آنان در دولت اسلامی به گونه ای که بنی امیه خلافت اسلامی را تصرف کردند و آن را به امپراتوری عربی تبدیل کردند. مثلا معاویه وقتی به خلافت رسید بخشنامه علیه ایرانیان صادر کرد. ودستور داد آمام علی(ع) را با نام ابوتراب بر منابر لعن کنند.

2-ظهور عصبیت و برتر بینی در میان اعراب

3-رویکرد به دنیوی گری و در میان صحابه و اشراف عرب

4-دغدغه نداشتن تربیت دینی تازه مسلمانان

5- رویکرد به فساد فرهنگی و تجمل

6- انتقال اختلافات و اخلاق و عادات اجتماعی اعراب به مناطق مفتوحه

ب: گفتمان هدایت: گفتمانی که بر مبنای آن اسلام دین صلح و آزادی است و به زور شمشیر بر ایرانیان تحمیل نشده است زیرا:

1- در طی فتوح برخی شهرها مثل تیسفون پایتخت و قزوین, گروه هایی از اسواران و دهقانان مسلمان شدند.

2- رفتار منصفانه مسلمانان با ایرانیان: امورتی نوشته است:« تقریباً به تمامه بدون زور و فشار و در مدت قرون اندکی ایرانیان به اسلام گرویدند»(تاریخ ایران کمبریج, ج5/ص418). اعراب دین و زبانشان را بر مردم ایران تحمیل نکردند.(ادوارد براون)

گر چه عرب زد چو حرامی به داد ما یکی دین گرامی به ما

گر چه ز جور خلفا سوختیم ز آل علی معرفت آموختیم.

3- اهل کتاب و زردشتیان آزاد بودند و شبکه آتشگاه های ایران تا قرن 4 هجری در اصفهان و فارس روشن بود و آنان وادار به تغییر دین نشدند.

4- از هنگام ورود اسلام به ایران هر چه استقلال ایرانیان بیشتر شد سلسله های ایرانی از اسلام بیشتر حمایت کردند و ایرانیان خدمات گسترده ای در گسترش اسلام به چین و شبه قارّه و جنوب شرق آسیا و شرق آفریقا داشتند.

5-ایرانیان با پذیرش اسلام به صورت تدریجی نیاز عمیق معنوی خود را بیشتر در اسلام پیدا کردند زیرا اسلام حصارهای طبقاتی را برداشت و سرمایه عظیم اجتماعی برای ایرانی فراهم کرد و خاندان های ایرانی در گسترش اسلام و علوم در تمدن اسلام نقش بزرگی داشتند؛ مثل خاندان نوبختی ها, بنی موسی و .... بزرگترین دانشمندان در فلسفه, ریاضی, نجوم, تفسیر قرآن, طب و حدیث و .... در تمدن اسلامی از ایرانیان بودند. بدین سان روشنفکری اسلامی بهترین تجلی خود را در ایران پیدا کرد.

نقش ایرانیان در تمدن اسلامی

ابن خلدون مورخ عرب می نویسد: ایرانیان به علت تمدن راسخی که از تشکیل دولت فارس داشته اند بر علوم، صنایع و پیشه ها استوارتر و تواناتر بودند. بیشتر محدثان و همه عالمان اصول فقه و کلیه علمای کلام و بیشترمفسران ایرانی بودند. به جز ایرانیان کسی به حفظ و تدوین علم قیام نکرد و از این رو مصداق گفتار رسول خدا(ص) پدید آمد که فرمود: اگر دانش بر گردن آسمان در آویزد قومی از مردم فارس به ان دست می یابند.(مقدمه ، ص544 )

6-اسلام به ایرانی خدمت کرد و متقابلاً ایرانی نیز به اسلام. از جمله در ایران پیش از اسلام تعداد معدودی دانشمند وجود داشتند زیرا علم طبقاتی بود ولی در قرون نخستین اسلامی تعداد دانشمندان شهرهای ایران رو به افزایش بسیارگذاشت؛ از جمله بر اساس «تاریخ نیشابور» که در سال 388 هجری قمری نوشته شده این شهر 2680 دانشمند داشته است. قزوین تا قرن ششم بر اساس آمار کتاب «التدوین فی اخبار قزوین» 5920 دانشمند و محدث داشته است و اصفهان بر اساس کتاب «ذکر اخبار اصفهان» در اوایل قرن پنجم دارای 1900 دانشمند و محدّث بوده است. ودر خوزستان خاندان های نوبختی، مهزیار(65 اثر)، مهران یا سعید اهوازی و....خدمت گسترده ای به عالم تشیع داشتند.

7- در دوران اسلامی ایرانیت و اسلامیت با هم پیوند عمیق پیدا کرد و روز به روز به غنای آن افزوده شد. آثار ادبا و شعرای ایرانی مثل مثنوی, بوستان و گلستان و دیوان حافظ تایید کننده این پیوند عمیق است. تحت لوای اسلام، چنان فرهنگ وتمدن وهویت ایرانی گسترش یافت که یک امپراتوری بزرگ فرهنگی برای ایرانی فراهم شد که سوی زبان فارسی در بنگال هند و دکن و یک سوی دیگر آن در قونیه و در کاشغر و مرزهای چین بود. تنها در دوره صفویه از سال 907 تا 1135 هجری تعداد 745 نفر شاعر و ادیب از ایران به هند رفتند و زبان فارسی طی 700 سال تا 1836میلادی1248 هجری زبان رسمی بود و در زمان سلطه انگلیسی ها به فرمان سرویلیام، زبان انگلیسی جایگزین زبان فارسی شد.

از توجه شما بزرگواران سپاسگزارم

دفتر تمام گشت و به آخر رسيد عمر

ما هم چنان در اول وصف تو مانده ايم

بسم الله الرحمن الرحیم

ریاضیات در تمدن اسلامی

*ریاضیات در چشم انداز تمدن اسلامی(مدیریت سیستمی هستی)
به صحرا بنگرم صحرا تو بینم به دریا بنگرم دریا تو بینم
به هرجابنگرم کوه و در و دشت نشان از قامت رعنا تو بینم
* سرجیمزجینز گفته است:معمار بزرگ جهان احتمالا ریاضی دان محض بوده است (تاریخ فلسفه علم ص7)
* کثرت در وحدت و وحدت در کثرت

* اعداد در نگاه فیثاغورسی و اسلامی جوانب وجودی وحدت می باشد

نمونه ای از کثرت به وحدت

زمینه های شکل گیری ریاضیات در تمدن اسلامی

آیات قرآن: هوالذی جعل الشمس ضیاءً و القمر نوراً و قدره منازل لتعلموا عدد سنین و الحساب (آيه5 سوره یونس)

قرآن مباحث عقلی و استدلالی و تفکر و برهان را تبیین کرده است.مثلا می فرماید: قل هاتوا برهانکم ان کنتم صادقین(آیه 64سوره نمل،111 سوره بقره)

اعداد در قرآن مثل پنجاه، سه، یک هزار،نهصد وپنجاه

محاسبات خراجی و مساحی زمین ها

تقسیم ارث، ( علم فرائض )

نیاز تمدن سازی به ریاضیات و هندسه

انتقال سنت هندی و یونانی و ایرانی به تمدن اسلامی

تاریخ ریاضیات در تمدن اسلامی

خوارزمی و جبر

ابوالعباس نیریزی و مثلثات

ابوالوفاي بوزجانی

ابوریحان بیرونی

عمر خیام نیشابوری

خواجه نصیرالدین طوسی

غیاث الدین جمشید کاشانی،

بهاءالدین عاملی و ملامحمد باقر یزدی

ابداعات مسلمانان درعلم ریاضی

جبر و تکمیل آن

تبویب مثلثات و تدوین آن

حل معادلات درجه سه و چهار

محاسبات عددی و کسرهای

اعشاری و اندازه صحیح عدد π

کشف لگاریتم به وسیله ملا

محمدباقریزدی

با تشکر از توجه شما

نقش رسول الله (ص) در تمدن سازی
لقد جائکم رسول من انفسکم عزیز علیه ما عنتم حریص علیکم بالمومنین رئوف رحیم(توبه128) همانا رسولی از جنس شما برای هدایت خلق آمد که از فرط محبت ونوع پروری، فقر وپریشانی شما بر او بسیارسخت می آید وبر آسایش شما بسیار حریص وبه مومنان رئوف و مهربان است.

توماس کارلایل

بگذار او را هر چه می خواهند بنامند هیچ امپرطوری با تاج ودیهیم چنین مورد اطاعت واقع نشده است که آن مرد در عبای ساده دست دوخت خود ....همو متحمل مصائب وآزمایش های زندگی شد ومشقات فراوان بر او گذشت من شخصا تمام خصوصیات یک قهرمان راستین را دراو مجسم می بینم وهمین وبس

اسلام آخرین دین الهی و دین کامل و برای همه جهانیان

1-نظام هستی یک مدیریت سیستمی به هم پیوسته و مرتبط با هم دارد و تمامی موجودات دارای علم ،حیات و قدرت وهمه آیات الهی می باشند و آفریننده آسمان و زمین خداست و بر همه چیز قدرت دارد(فاطر،آیه 1 ) و ان من شیئ الا عندنا خزائنه و ماننزله الا بقدر معلوم(حجر، آیه 21 ) اولم یتفکروا فی انفسهم ما خلق الله السموات و الارض وما بینهما الا بالحق و اجل المسمی(روم، آیه8 ) و (حدید، آیه 4 و 5 )

2- خداوند پیامبران را از روی لطف و محبت خود برای هدایت وتعلیم کتاب و حکمت و برپایی قسط فرستاد( جمعه، آیه 2 و حدید، آیه25 ).

3- رهبری الهی تا فرجام جهان پیوسته تداوم دارد(آل عمران، آیه 31)

4-بازگشت همه به اوست (بقره،156 ) والی الله تُرجع الامور( فاطر، آیه4 )

5- انسان خلیفه خدا و مظهر اسما و صفات خداوند است(بقره، آیه30 ).

علل موفقیت رسول الله در دوره بعثت

1- ارتقا سطح اگاهی و بصیرت مسلمانان

2-اخلاق و شخصیت رسول الله(ص )

3-پایداری و صبر و استقامت

4-قرآن کتاب هدایت و نور

5-گفتگوی احسن و گفتار نیک

6-کادر سازی از جوانان برای آینده اسلام

ایجاد مدنیت اسلامی

عملی ساختن این اهداف نیاز به جامعه سازی و امت سازی و تمدن سازی داشت.تمدن سازی: مجموعه راهبردهاي مطلوب براي نظام سازي اجتماعي ،سياسي ،فرهنگي واقتصادي مي باشد. تمدن سازي نياز به برنامه و راهبرد دارد لذا فرمودند: «ما اخاف علی امتی الفقر و لکن اخاف علیهم سوء التدبیر»نظام سازي رسول الله(ص)در يثرب آغاز شد: اناالمدينه وعلي الباب

1-مکان یابی مسجد و بافت شهر: رسول خدا (ص) در ورود به یثرب فرمود ند: ( انی امرت بقریه تاکل القری )

2- طراحی وساخت مسجد در میان قلاع یثرب

3- شکل گیری شهردر میان اُطم هاي یثرب اطراف

مرجعیت قانونمندی

اداره مدینه بدون قانون ممکن نبود

الف- نزول آیات قرآن شامل:

1- فرامین دفعی مثل دستور قربان، وجوب زکات فطر، روزه ماه رمضان، نماز عید فطر و قربان و.....

2- فرامین تبیني براي حوادثی که بر رسول خدا (ص)می گذشت.

ب- فرامین رسول الله(ص):روشن کردن جزئیات قوانین نازل شده به وسیله آن حضرت مثل حج،زکات ،طواف و امامت

حدود ولایت رسول الله (ص)

قل اطیعواالله والرسول فان تولوا فان الله لا یحب الکافرین (ال عمران ،32)

واطيعواللهَ و اطيعواالرسول و احذروا فان توليتم(المائده،92 )

یا ایها الذین امنوا اطیعوالله و اطیعوالرسول واولی الامر منکم (نساء ،59)

ما اتاکم الرسول فخذوه ونها کم عنه فانتهوا (حشر ،7)

من یطع الرسول فقد اطاع الله(نساء،80)

واقیمواالصلاه واتوا الزکاه واطیعوالرسول لعلکم ترحمون (نور،56)

نیاز به فرهنگ وتمدن

اسلام برای جهانی شدن و جاویدان ماندن نیاز به فرهنگ سازی وتمدن سازی داشت. لذا نظام سازي و نهاد سازی مهمترین اقدام رسول الله (ص)برای ایجاد مدنیت اسلامی بود که در چهار نظام فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی تحقق یافت.

1- نظام فرهنگی

الف : عبودیت و بندگی

ب: اخلاق وتزکیه ،برای ایجاد جامعه آرمانی و پیاده کردن ارزشهای الهی وقدسی تقوا وحسن خلق: قال رسول الله (ص) : ان خیرکم احسنکم اخلاقا، حسن الخلق خلق الله الاعظم

ج: تعلیم و تربیت شامل: ارج گذاری به عقلانیت، مقام علم وحکمت و دانشمندان، تبیین حقوق معلم و متعلم، دستور به کتابت علم،ارج به مقام کتاب و قلم، مناظره علمی، توصیه به پرسشگری، دوری از تقلید و تعصب، اعزام مبلغ، طلب العلم فریضه علی کل مسلم الا ان الله یحب بغاه العلم

توليد تفکر و علم تمدن ساز و کادرسازي براي آينده مدنيت اسلامي

نتیجه آرمانشهر اسلامی

د: نتیجه ایجاد آرمانشهر، ساخت انسان الهی با کرامت و معنا بخشی به زندگی و سلامت ابدی خواهد بود. تامين سلامت درابعادجسمي، خانواده، جامعه، جنسي، رواني، معنوي

- خدا آگاه یعنی شناخت جایگاه عبودیت خدا زیرا معنویت گوهراصلی دینداری انسان است که پایه سلامت جسمی و روحی و زیر بنای عبادات و روابط اجتماعی است.

- انسان خود آگاه یعنی انسان سیر سرشت و جايگاه خلیفة اللهی و مظهریت اسم وصفت خداوندی خود را بشناسد، تا جامعه زیبا ولطیف وآرمانی ایجاد گردد.

2- نظام اجتماعی

ایجاد امت واحده اسلامی برای همبستگی ووحدت مسلمانان

اصلاح جامعه شبه جزيره آن گونه که فرمود:اصلحوا دنياکم واعملوا لاخرتکم کانکم تموتون غدا

طرد نژاد گرایی وقبیله گرایی (سوره حجرات ،ایه13)

برقراری عدالت وقسط ومساوات اسلامی

فقر زدایی: الشیطان یعدکم الفقر ویأمرکم بالفحشاء (بقره،268)

امنیت عمومي در ابعاد گوناگون اجتماعی، نظامی و اقتصادی

رفاه عمومی: ولا تنس نصیبک من الدنیا واحسن کما احسن الله الیک ولاتبغ الفساد فی الارض ان الله لا یحب المفسدین(قصص،77)

مبارزه با فساداجتماعی واخلاقی :در قالب نظارت اجتماعی و امر به معروف ونهی از منکر

تبيين سبک زندگی مسلمانان :خانواده وازدواج و تربیت فرزند،سلامت وبهداشت، تغذیه مثل شیر مادر،،آداب معاشرت ،تفریحات سالم وبازي ،صله رحم ، بايدها ونبايد هاي مسائل جنسی،لباس وپوشش،اوقات شبانه روزی

3- نظام سیاسی

ایجاد دولت : پس از هجرت به مدینه که محدوده آن پس از فتح مکه گسترش یافت

ایجاد حکومت: با شاخصه های نظام اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، حاکمیت داخلی و خارجی، تعیین ماموران تبلیغی، مالی و سیاسی،تعيين 23 فرماندار

سرزمین : شامل بیشتر سرزمین شبه جزیره عربی غیر ازشام

جمعیت: ساکنان شهرها و قبایل شبه جزیره

روابط خارجی: همزیستی با اهل کتاب ولی بر مبنای عدم سلطه: لن یجعل الله للکافرین علی المومنین سبیلا

تبیین ادبیات مقاومت: واعدوا لهم مااستطعتم من قوه و من رباط الخیل ترهبون به عدوالله وعدوکم(انفال 60) ولاتهنوا ولا تحزنوا وانتم الاعلون ان کنتم مومنین(آل عمران139 ) برای آینده مستقل مسلمانان

4- نظام اقتصادی

توليد علم اقتصادي اسلامي

عمران وآبادانی مدینه منوره

دستور به تلاش وکوشش:وان لیس للانسان الاما سعی(نجم)

خلق ثروت از راههاي حلال براي عموم مردم و مردمي کردن اقتصاد

راه اندازی کاروان تجاری براي صادرات و واردات

دستور به کشاورزی

ایجاد بازار و اصناف نیاز های شهری آهنگری، دباغی، نجاری

مبارزه با آسیب های اقتصادی، احتکار وکم فروشی، غش در معامله، ربا خواری

سرکشی به بازار ونظارت بر فروش کالا

رقابت ادبیات شهر عربی با ادبیات مدینة النبی.

ادبیات مدینة النبی :شهر آرمانی عبودیت وبندگی،اخلاق انسانی وقدسی، عدالت ،رفاه ،فداکاری، ایثار، مقاومت و شهادت

ادبیات شهرقرشی: حاکمیت اشرافیت عربی،نژاد گرایی، بی عدالتی، فساد وتبعیض و دنیا پرستی و بریدن انسانها ازوحی و آسمان

رسول خدا (ص) برای مبازره با این ادبیات استراتژی تعیین امامت الهی را انتخاب می کند می فرماید :

انا المدینه وعلی الباب(اصول کافی)

انا مدینة العلم وعلی بابها

مثل اهلبیتی فیکم کمثل سفینة نوح فی قوم نوح من رکبها نجی ومن تخلف عنها غرق

انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله وعترتی اهل بیتی ما ان تمسکتم بهما لن تضلوا ابدا وانهما لن یفترقا حتی یردا علی الحوض

امامت الهی موروثی به شرط علم وعصمت،تداوم مدینه النبی

اصل امامت (نسا،59 ) و امامت موروثی(ال عمران ،33)

امامت الهی :الامر الی الله یضعه حیث یشاء(ابن هشام)

تعیین مصداق برای امامت امت: حدیث یوم الانذار

حدیث بُریده:لا تقع فی علی علی منی وانا منه وهو ولیکم بعدی

آخرین فرمان الهی در تبیین امامت برای حفظ مدینة النبی در غدیر خم رسول خدا (ص) فرمودند :من کنت مولاه فهذا علی مولاه وهو علی بن ابی طالب اخی و وصیی وموالاته من الله عزوجل انزلهاعلی

تبیین امامت دوازده گانه :لا یزال الاسلام عزیزا الی اثنی عشرخلیفه کلهم من قریش(صحیح بخاری جلد 8 صفحه127 )

در قرآن نیز کلمه امام و الامامه 12 بار تکرار شده است.

تقابل ادبیات شهر قرشی با ادبیات مدینة النبی

اشرافیت اعتقادی به ادبیات نبوی وعلوی نداشتند وتنها به دنیا دلبسته بودند لذا به دنبال دگردیسی ارتجاعی وبازگشت به عصر جاهلی بودند تا یزید بشود خلیفه الله . اهم اقدامات آنان عبارت بود از:

1- طراحی وبرنامه ریزی

2- تشکیل سقیفه واعلام اینکه رسول خدا از دنیا رفت وجانشینی نگذاشتند.

3- توسل به نیروی نظامی قبیله اسلم وکودتا در مدینه.

4- حسادتهای قبیله ای وجرح وقتل

قرآن می فرماید :ام یحسدون الناس علی ما اتاهم الله من فضله فقد اتینا ال ابراهیم الکتاب والحکمه واتینهم ملکا عظیما (نساء، 54)

از توجه شما متشکرم

تمدن سازی :

برنامه های راهبردی برای نظام سازی سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی برای بنیان مدنیت نوین

نظام سازی

ایجاد نظام اجتماعی و تعیین الگوی تنظیم روابط میان نهادی های گوناگون و افراد جامعه بر مبنای راهبردهای مطلوب

لفرد وبر

کارکردهای فنی و عینی جامعه را تمدن و امور معنوی و ذهنی مانند دین ، هنر و فلسفه را فرهنگ می دانند

بروس کوئن

فرهنگ نهادهای دینی ، زبان ، ارزش ها ، باورها ، قوانین ، سنن علوم و صنایع را در بر می گیرد .


اهمیت فرهنگ:
فرهنگ پایه گذار و سازنده تمدن است.( شپرد بی کلاو )

عناصر تمدن :
کار، دولت، اخلاق، دین، علم، فلسفه، ادبیات، هنر (ویل دورانت ، ج 1 ، ص 5 )

مبانی تمدن سازی علوی

هستی شناسی : شالوده آن بر یکتا پرستی خدایی که نشانه های قدرت او بر تمامی مظاهر جهان هستی وجود دارد.

شناخت شناسی : با نگرش به نظام هستی و طبیعت، انسان شناسی و تاریخ حاصل می شود.

انسان شناسی : انسان خلیفه خداست و ملائکه مامور سجده بر او شدند و به رنگ های مختلف آفریده شده است . ( انسان ابدی و همیشگی است و در یک فضای برهوت و تنگ با عمر کوتاه قرار ندارد. )

هستی شناسی : شالوده آن بر یکتا پرستی خدایی که نشانه های قدرت او بر تمامی مظاهر جهان هستی وجود دارد.

شناخت شناسی : با نگرش به نظام هستی و طبیعت، انسان شناسی و تاریخ حاصل می شود.

انسان شناسی : انسان خلیفه خداست و ملائکه مامور سجده بر او شدند و به رنگ های مختلف آفریده شده است . ( انسان ابدی و همیشگی است و در یک فضای برهوت و تنگ با عمر کوتاه قرار ندارد. )

جایگاه دنیا : الدنیا دار ممرّ لا دارُ مقرّ و الناس فیها رجلان،رجل باع فیها نفسه فابقها و رجل ابتاع نفسه فاعتقها( حکمت 133 ) دنيا جاي عبور است نه ماندن هميشگي، مردم در آن دو دسته هستند يکي آن که خود را فروخت و به تباهي کشانيد و ديگري خود را خريد و آزاد کرد. ایها الذام للدنیا متی استهوتک ام متی غرتک (حکمت 131 ) ای کسی که دنیا را مذمت می کنی کی دنیا ترا سرگردان کرد و کی ترا فریب داد. وَ أُحَذِّرُكُمُ الدُّنْيَا فَإِنَّهَا مَنْزِلُ قُلْعَةٍ وَ لَيْسَتْ بِدَارِ نُجْعَة (خطبه،113 ): شما را از دنیا پرستی بر حذر می دارم زیرا منزلگاهی برای کوچ است نه برای همیشه ماندن دنیا خود را با غرور زینت داده و با زینت و زیبایی می فریبد.از ديدگاه امير مومنان عليه السلام دنیا مزرعه آخرت است و دنیا پرستی نکوهش شده است.

نظام سازی سیاسی

نظام سازی سیاسی به معنای ایجاد یک نظام سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی برای مدنیت نوین بر مبنای راهبردهای مطلوب است.

دوران خلفا (11 تا 35): ظهورگفتمان اسلامی قریشی نیاز به اصلاحات بنیادی داشت. فَصَبَرتُ علی طولِ المُدَّه و شِدَّه المِحنَهِ حتی اذا مضی لِسَبیلِه(خطبه 3 )

رهبری جامعه: ارتباط وثیق رسالت و امامت، امام مشروعیت دینی و مقام الهی و منصوصی داشت. اهل بیت معدن اسرار الهی و پایگاه دین الهی و حکومت خداوند هستند. ولهم خصایص حق الولایه و فیهم الوصیه والوراثه(خطبه دوم)

علت قبول خلافت: حضور گسترده مردم، پیمان خداوند از دانشمندان در برابر شکم بارگی ستمگران و محرومیت زدایی از ستمدیدگان.

نقش مردم در حکومت: کاری را جز حکم شرع بی مشورت با شما انجام نخواهم داد. پس امام مشروعیت الهی و برای حاکمیت نیاز به مقبولیت دارد.

اهداف امام از حکومت

... اللَّهُمَّ إِنَّكَ تَعْلَمُ أَنَّهُ لَمْ يَكُنِ الَّذِي كَانَ مِنَّا مُنَافَسَةً فِي سُلْطَانٍ وَ لَا الْتِمَاسَ شَيْ‏ءٍ مِنْ فُضُولِ الْحُطَامِ وَ لَكِنْ لِنَرِدَ الْمَعَالِمَ مِنْ دِينِكَ وَ نُظْهِرَ الْإِصْلَاحَ فِي بِلَادِكَ فَيَأْمَنَ الْمَظْلُومُونَ مِنْ عِبَادِكَ وَ تُقَامَ الْمُعَطَّلَةُ مِنْ حُدُودِك‏(خطبه 131)

سوگند به خدایی که پیامبرش را به حق مبعوث کرد، سخت آزمایش می شوید، چون دانه ای که در غربال ریزند یا غذایی که در دیگ گذارند، به هم خواهید ریخت و زیر رو خواهید شد.تا آنان که پایین به بالا و بالا به پایین رود، آنان که سابقه در اسلام داشتند و تاکنون منزوی بودند، بر سر کار می آیند و آنان که به ناحق پیشی گرفتند عقب زده خواهند شد.(خطبه 16 )

اعلام تغييرات اساسي در جامعه

أَلَا وَ إِن‏ بَلِيَّتَكُمْ قَدْ عَادَتْ كَهَيْئَتِهَا يَوْمَ بَعَثَ اللَّهُ نبيكم صلى الله عليه و اله وَ الَّذِي بَعَثَهُ بِالْحَقِّ لَتُبَلْبَلُنَّ بَلْبَلَةً وَ لَتُغَرْبَلُنَّ غَرْبَلَةً وَ لَتُسَاطُنَّ سَوْطَ الْقِدْرِ حَتَّى يَعُودَ أَسْفَلُكُمْ أَعْلَاكُمْ وَ أَعْلَاكُمْ أَسْفَلَكُمْ وَ لَيَسْبِقَنَّ سَابِقُونَ كَانُوا قَصَّرُوا وَ لَيُقْصِرَنَّ سَبَّاقُونَ كَانُوا سَبَقُوا وَ اللَّهِ مَا كَتَمْتُ وَشْمَةً وَ لَا كَذَبْتُ كِذْبَةً وَ لَقَدْ نُبِّئْتُ بِهَذَا الْمَقَامِ وَ هَذَا الْيَوْمِ، حَقٌّ وَ بَاطِلٌ وَ لِكُلٍّ أَهْلٌ فَلَئِنْ أَمِرَ الْبَاطِلُ لَقَدِيماً فَعَلَ وَ لَئِنْ قَلَّ الْحَقُّ فَلَرُبَّمَا وَ لَعَلَّ وَ لَقَلَّمَا أَدْبَرَ شَيْ‏ءٌ فَأَقْبَلَ(خطبه 16 )آزمايش ها همانند آغاز بعثت به شما روي آورد، سوگند به خدايي که پيامبرتان را به حق مبعوث کرد شما سخت آزمايش خواهيد شد چون دانه اي که در غربال ريزند يا غذايي که در ديگ گذارند به هم خواهيد ريخت تا آن که پايين به بالا رود و بالا به پايين رود انان که سابقه اي در اسلام داشتند و تا کنون منزوي بودند بر سر کار مي آيند و انها که به ناحق پيشي گرفتند عقب زده خواهند شد. به خدا سوگند کلمه اي از حق نپوشاندم و دروغي نگفته ام از روز نخست به اين مقام خلافت و چنين روزي خبر داده شدم حق و باطل هميشه در پيکارند و براي هر کدام طرفداراني است اگر باطل پيروز شود جاي شگفتي نيست از دير باز چنين بوده است و و اگر طرفداران حق اندک هستند چه بسا روز ي فراوان گردند و پيروز شوند اما کمتر اتفاق مي افتد که چيز رفته باز گردد.

اصلاحات سیاسی امام علی (ع)

اشکال بیعت با امام

برکتاب و سنت

بر وصایت انبیا

انتصاب کارگزاران با تقوی و کاردان از همه گروههاو نظارت بر آنان به بازرسان

با اختیار تام

با اختیار محدود

تعیین شرطه الخمیس

مالک بن حبیب

أصبَغ بن نباته

انتقال مرکز خلافت به کوفه

نظام سازی اجتماعی :

امام علي(ع)يک مصلح الهي بود و مامور ايجاد تحول در تاريخ بود و نمي توانست ازمعيار هاي اشرافيت قبيله اي پيروي کند زيرا ديگر تحولي اتفاق نمي افتاد.

1-عدالت اجتماعی : سند تاریخی عدالت امام علی نهج البلاغه و نامه 53 به مالک اشتر است.

2- برقراری حقوق مساوی برای آحاد ملت: شما بندگان خدا و مال هم از آن خداست.

3- مبارزه با تبعیض و امتیاز و رانت ثروت و قدرت

4- فقر زدایی : الفقر الموت الاکبر، راهکار هاي امام علي براي زودن فقر: انفاق، قرض الحسنه، وقف، زهد، دوري از دنياطلبي و شکم بارگي، جود و بخشش وَآنفِقوا اَموالکم (خطبه 183 )

5- آزادی اجتماعی : لا تکن عبد غیرک و قد جعلک الله حُرّاً ( نامه 31 )

نهضت فقر زدایی در ایران

سخنان مقام معظم رهبری در سال 1371 خطاب به دولت:«برادران نمی‏شود ما در زندگى مادى مثل حيوان بچريم و بغلتيم و بخواهيم مردم به ما به شكل يك اسوه نگاه كنند: مردمى كه خيليشان از اوليات زندگى محرومند. در اين راه، از خيلى چيزها بايد گذشت. نه فقط از شهوات حرام، از شهوات حلال نيز بايد گذشت. ... من و شما همان طلبه يا معلم پيش از انقلابيم. يكى از شماها معلم بود، يكى دانشجو بود، يكى طلبه بود، يكى منبرى بود، همه‌مان اين‌طور بوديم؛ اما حالا مثل عروسى اشراف عروسى بگيريم، مثل خانه‌ى اشراف خانه درست كنيم، مثل حركت اشراف در خيابانها حركت كنيم! اشراف مگر چگونه بودند؟ چون آنها فقط ريششان تراشيده بود، ولى ما ريشمان را گذاشته‌ايم، همين كافى است؟! نه، ما هم مترفين مى‌شويم. واللَّه در جامعه‌ى اسلامى هم ممكن است مترف به وجود بيايد. از آيه‌ى شريفه‌ى «و اذا اردنا ان نهلك قرية امرنا مترفيها ففسقوا فيها» بترسيم. تُرف، فسق هم دنبال خودش مى‌آورد.»

6- سبک زندگی :

الف- مدیریت زمان: أُوصِيكُمَا وَ جَمِيعَ وَلَدِي وَ أَهْلِي وَ مَنْ بَلَغَهُ كِتَابِي بِتَقْوَى اللَّهِ وَ نَظْمِ أَمْرِكُمْ

ب- معاشرت و روابط اجتماعی: وَ صَلَاحِ ذَاتِ بَيْنِكُمْ فَإِنِّي سَمِعْتُ جَدَّكُمَا (ص) يَقُولُ صَلَاحُ ذَاتِ الْبَيْن‏ِ أَفْضَلُ مِنْ عَامَّةِ الصَّلَاةِ وَ الصِّيَام‏

ج- کنترل اجتماعی: الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ فَيُوَلَّى عَلَيْكُمْ أَشْرَارُكُمْ شِرَارُكُمْ ثُمَّ تَدْعُونَ فَلَا يُسْتَجَابُ لَكُم‏ (نامه 47)

د- حقوق متقابل پدر و فرزند: فرزند را بر پدر حقى است و پدر را بر فرزند حقى. حق پدر بر فرزند آن بود كه فرزند در هر چيز، جز نافرمانى خداى سبحان، او را فرمان برد، و حق فرزند بر پدر آن است كه او را نام نيكو نهد و نيكش ادب آموزد و قرآنش تعليم دهد.

ه- سلامت: صِحَّه الجَسَد مِن قِلَّه الحَسَد: سلامت تن دوري از حسادت است.

سلامت

معنوی

اجتماعی

خانواده

جنسی

روانی

جسمی

نظام سازی اقتصادی

1- آبادانی شهرها: امام علی(ع)، کارگزاران خود را ملزم به آبادانی شهرها و رفاه مردم می نمود. (نامه به مالک اشتر)

2- ترویج فرهنگ کار: امام علی (ع)، امام علی فرهنگ کار را با دایر کردن مزارع وقفی، نشان می داد و می فرمود: از نشانه های پرهیزکاران، جستجوی کسب حلال است.

فَعَلَیْکُمْ بِالْجَدِّ وَ الِاجْتِهَادِ وَ التَّأَهُّبِ وَ الِاسْتِعْدَادِ وَ التَّزَوُّدِ فِی مَنْزِلِ الزَّادِ بر شما باد به تلاش و کوشش، آمادگی و آماده شدن و جمعآوری زاد و توشه آخرت در دوران زندگی(خطبه 230/ نهجالبلاغه)

3- تولید ثروت و انباشت آن با آبادانی شهر ها، تجارت، صنعت، کشاورزی: در نامه ای به مالک اشتر، سفارش صاحبان صنایع و بازرگانان و کاهش مالیات زمین کشاورزان را نموده است.

4- کنترل نظم اقتصادی :
الف- مبارزه با گران فروشی (خرید و فروش باید به سادگی و با موازین عدالت انجام گیرد.)
ب- تنظیم بازار( آن حضرت هر روز صبح به بازار سرکشی می کرد ومی فرمود: با مشتریان، مهربان و بردبار باشید و قسم نخورید و بردبار باشید؛ نزدیک ربا نروید و کم فروشی نکنید و مردم را گول نزنید.)
ج- احتکار(به مالک اشتر فرمودند از احتکار جلوگیری کن که رسول الله از آن جلوگیری می کرد.)

5- نهاد وقف: امام علی (ع) پیوسته زمين هاي باير را با کاشت نخلستانها و ايجاد چاه، دایر می کرد و آنها را وقف می کرد.ازجمله در ذوالحلیفه، یَنبُع، وادی القری، البَیره، العُلا و عُرَیض مدینه، نخلستانهایی دایر کرد و آنها را وقف نمود.
6- ضرب سکه اسلامی: در عصرامام علی(ع)، برای رونق اقتصادی، سکه به خط کوفی در بصره ضرب شد که یک طرف آن سوره توحید و در طرف دیگر، لاإله إلاالله وحده لا شریک له، و بر حاشیه آن، محمد رسول الله أرسله بالهدی و دین الحق و لو کره المشرکون، ضرب شده بود. (کَتّانی، نظام اداری مسلمانان، ص199)

راهکارهاي امام علي(ع) براي شکوفايي و پيشرفت اقتصادي

1- ترويج فرهنگ کار و تلاش و کوشش
2- توليد از اركان نظام اقتصادي است از معادن و منابع طبيعي و صنعت در جهت توليد بيشترو سرمايه گذاري بايد استفاده کرد.

3-توزيع عادلانه فرصت ها و امكانات است كه در حاکميت اشرافيت رانت بني اميه تبعيض و رانت خواري عموميت يافته بود و توزيع منابع و امكانات عادلانه صورت نمي گرفت.
4-مبارزه با فساد و اخلال گران نظام اقتصادي است.
5-فضاي اشتغال سالم و مولد براي توليد تا براي توليد كنندگان شامل کشاورزان، صنعت گران و تجارامنيت شغلي فراهم شود.

نظام سازی فرهنگی

1- تفسیر قرآن: حضرت علی (ع) به نقش تربیتی قرآن به عنوان معدن ایمان و اصل آن تأکید می کرد. مثل سوره الهلکم التکاثر

2- تربیت اخلاقی: با ترسیم سیمای متقین، و خودسازی، یاران بزرگی را تربیت کردند.

3- مبارزه با اشرافیت جاهلی: أَلَا فَالْحَذَرَ الْحَذَرَ مِنْ طَاعَةِ سَادَاتِكُمْ وَ كُبَرَائِكُمْ الَّذِينَ تَكَبَّرُوا عَنْ حَسَبِهِمْ وَ تَرَفَّعُوا فَوْقَ نَسَبِهِمْ وَ أَلْقَوُا الْهَجِينَةَ عَلَى رَبِّهِم‏ (خطبه192)

4- تعلیم و تربیت و شکوفایی عقلانی: امام علی (ع) در دوران خلافت خود، دستور داد کلاسهای آموزشی و پاسخ به سؤالات و گفتگو و مناظره علمی با دانشمندان و حکما، برگزار کنند. وَ أَكْثِرْ مُدَارَسَةَ الْعُلَمَاءِ وَ مُنَاقَشَةَ الْحُكَمَاءِ فِي تَثْبِيتِ مَا صَلَحَ عَلَيْهِ أَمْرُ بِلَادِك وَ إِقَامَةِ مَا اسْتَقَامَ بِهِ النَّاسُ قَبْلَك.(نامه 53)

5- تبیین جایگاه اهل بیت: هُمْ مَوْضِعُ سِرِّهِ وَ لَجَأُ أَمْرِهِ وَ عَيْبَةُ عِلْمِهِ وَ مَوْئِلُ حُكْمِهِ وَ كُهُوفُ كُتُبِهِ وَ جِبَالُ دِينِه‏...(خطبه 2 ) هُمْ أَسَاسُ الدِّينِ وَ عِمَادُ الْيَقِينِ إِلَيْهِمْ يَفِي‏ءُ الْغَالِي وَ بِهِمْ يُلْحَقُ التَّالِي (خطبه 139 )وَ لَهُمْ خَصَائِصُ حَقِّ الْوِلَايَةِ وَ فِيهِمُ الْوَصِيَّةُ وَ الْوِرَاثَة (خطبه2)
6- تبیین پایه های علمی و معرفتی تمدن اسلامی:امام علی (ع) طی دوران خلافت خود،زمینه برخی از دانش های تمدن ساز مبتنی بر عقلانیت و دانایی را تبیین کرد.از آن جمله اساس حکمت متعالیه را در خطبه اول، و علم نحو را با راهنمایی به أبوالأسود دؤلی و در خطبه ای به جعل حدیث و اقسام راویان، علم الحدیث را مطرح کرد و با دعاهای خود، پایه های فکری عرفان اسلامی را پایه گذاری کرد و در خطبه اشباح، درباره نجوم و حرکت زمین، سخن گفت و در نامه به حارث همدانی، مباحث نظری تاریخ را مطرح کرد و در خطبه 83، خلقت انسان و عوامل تشکیل جنین و در حکمت 8، تشریح گوش و چشم را مطرح نمود و حارث همدانی را مأمور کرد تا در مسجد کوفه، حساب، تدریس کند. و برای توسعه عقلانیت می فرمود: الْحِكْمَةُ ضَالَّةُ الْمُؤْمِنِ فَخُذِ الْحِكْمَةَ وَ لَوْ مِنْ أَهْلِ النِّفَاق‏ (حکمت 77) ؛ قِيمَةُ كُلِّ امْرِئٍ مَا يُحْسِنُه‏ ( حکمت 78)

کادر سازی و تربیت مسلمانان راستین

رهبر آرمانى و تجلّى اسلام راستين كه در صدد اصلاح ساختار اساس خلافت اسلامى بود، مى‌بايست پيشتازانى راستين و معتقد در راه اهداف خود تربيت مى‌كرد تا بتوانند بازوان استوارى براى اهداف آن حضرت حکومت داری و جنگ و جهاد باشند. على (ع) با سيره عملى و دانش بيكران خود شهسوارانى استوار همچون مالك بن حارث اشتر، حُجر بن عدى، خزيمه بن ثابت، رشید هجری، میثم تَمّار،كُميل بن زياد نخعى و عدى بن حاتم طايى و... تربيت كرد. اين مردان كارآمد تا هنگام مرگ همواره در خدمت و حمايت از على (ع) باقى ماندند

رشد عقلانیت و تفکردر میان مسلمانان: امام علی پیشوایی عقل را بر دیگر قوای انسان تاکید کرده و می فرمایند: العقول ائمه الافکار و الافکار ائمه القلوب و القلوب ائمه الحواس و الحواس ائمه الاعضاء(بحار، ج 1 ،ص 96 حدیث40) هم چنین آن حضرت در باره ماموریت پیامبران فرمود:”يثیروا لهم دفائن العقول." (نهج،خطبه 1) ودر باره جایگاه و شرافت عقل و تفکرمی فرماید: لا مال اعود من العقل و لا قرين کحسن الخلق، لاعقل کالتُّدبیر و لاعلم کالتفکر و لاشرف کالعلم، و لا عز کالحلم(سید رضی،حکمت 139 ،ص1139 )

گفتگوی علمی: اما م علی (ع)گفتگوی علمی میان دانشمندان را موجب تولید علم می دانند و می فرمایند: مدارسه العلم لذه العلمائ(آمدی،غرر الحکم،حدیث 9755 ) آن حضرت به حکام خود سفارش می کنند برای اصلاح امور سرزمین خود گفتگو با دانشمندان را ترویج کنند و می فرمایند: و اکثرمدارسه العلمائ و مناقشه الحکمائ فی تثبیت ما صلح امر بلادک و اقامه ماستقام به الناس قبلک(سید رضی، نامه 53 ، ص1001 )

محبت میان استاد و دانشجو

رفتارمیان استاد و دانشجو در کسب علم و یاد گیری بسیار موثراست زیرا رابطه محبت آمیز موجب صمیمیت و عشق و دوستی می گردد و همین امر موجب جذبه میان استاد و شاگرد می گردد. امام علی در این باره می فرماید: تواضعوا لِمن تَتَعلَّمونَ منه العلم و لِمن تُعَلِّمُونهُ و لاتکونوا من جبابره العلماءِ فلا یقومَ جَهلُکُم بِعلمکم. (آمدی،غرر الحکم، 4543)

تولید دانش و تیین پایه های فکری و معرفتی مسلمانان

امام على علیه السلام ميراثى گرانبها و ارزشمندى همچون خطبه ها، نامه ها و حکمت ها را از خود به یادگار گذاشتند که تنها بخشی از آنها درنهج‌البلاغه را به يادگار مانده است. اين كتاب يك دانش تمدن‌ساز مبتنى بر عقلانيت و دانايى را تبيين مى‌كند. معارف و اندیشه های آن حضرت پس از قران و حدیث رسول الله(ص) با استوار ترین منطق و بلیغ ترین بیان پشتوانه محکمی برای تمدن و فرهنگ اسلام است زیرا مبانی عقلی و حکمی را با روش استدلالی و براهین منطقی بیان کرده اند ان گونه که ابن ابی الحدید می گوید:اما الفصاحه فهو امام الفصحا و سید البلغا و فی کلامه دون الکلام الخالق و فوق الکلام المخلوقین و منه تعلم الناس الخطابه و الکتابه(ابن ابی الحدید، ج1 ، ص24 ) امام على در خطبه‌ها، نامه‌ها و حكمت‌هاى خود نظام فكرى و عقيدتى مسلمانان را تشريح و تبيين و مسائل بسيارى را درباره هستی شناسی، توحيد و خداشناسى و اصول و قواعد علم بيان مى‌كرد. آن حضرت برخى از علوم اسلامى را بنيان گذاشتند

بنیان برخی از علوم

بنیان علم نحو: امام علی(ع) يكى از يارانش را به نام «ابوالأسود دؤلى» راهنمايى كرد تا علم نحو را تدوين كند و پايه‌هاى فكرى عرفان اسلامى را با دعاهاى خود بنا گذاشت. و در نامه به حارث هَمْدانى مباحث نظرى پيرامون تاريخ را طرح كرده اند. مباحث تشریح بدن انسان و شگفتى‌هاى آفرینش انسان را برمى‌شمارد مى‌فرمايد: «با پاره‌اى پى مى‌نگرد و با گوشت سخن مى‌گويد و با استخوان مى‌شنود و از شكافى نفس مى‌كشد.» اشاره به استخوان گوش، منظور فيزيولوژى گوش ميانى است. در زیست شناسی جانوری مباحث فیزیولوژی جانوری در مورد خفاش و طاووس را بیان می کنند. در خطبه 83 پيرامون خلقت انسان و مراحل تشكيل جنين سخن مى‌فرمايند. در نامه 31 مجموعه‌اى هماهنگ از سبك زندگى را تبيين مى‌كند و مباحثى همچون مراحل خودسازى، اخلاق اجتماعى، روش تربيت فرزند، توجه به معنويات و طلب آخرت، معيارهاى روابط اجتماعى، رحمت الهى، شرايط اجابت دعا، ياد مرگ، ارزشهاى اخلاقى، حقوق دوستان و واقع‌نگرى را بيان مى‌كنند.

7-زنده کردن سنت نبوی در خطبه ها ونامه ها

قال امیر المومنین(ع) قال رسول الله(ص):سیاتی علی الناس زمانُ لایبقی من القرآن اِلّا رَسمُهُ و من الاسلام الا اِسمُهُ یُسَمّوُنَ به و هم اَبعَدُ الناس منه مساجدهم عامره و هی خراب من الهدی فقهائ ذلک الزمان شرُّ فقهائ تحت ظل السمائ منهم خرجت الفتنه و الیهم تعود(اصول کافی):دوره ای فرا می رسد که از قرآن جز نشانی و از اسلام جز نامی باقی نماند. مسلمان می باشند ولی ازاسلام دور هستند. مساجد آنان آباد ولی از رستگاری ویران است، فقهای آنان در زیر آسمان بدترین فقها هستند و از ایشان فتنه ایجاد می شود و ریشه فتنه ها به آنان بر می گردد.

در وصیتنامه به اهل بیت: سه روایت از رسول خدا(ص) بیان کردند.(نامه 47 )

تمدن نوین اسلامی

نوسازی تمدن نوین اسلامی

تدوین یک برنامه تمدن ساز(نظام سازی، نهاد سازی)

برنامه های راهبردی برای نظام سازی سیاسی ،اجتماعی ،فرهنگی و اقتصادی بر مبنای راهبردهای مطلوب می باشد.

آيه الله خامنه اي: هدف از تشکیل انقلاب اسلامی ، ایجاد یک تمدن نوین اسلامی است که سبک زندگی بخش حقیقی آن تمدن است.

عاقبت اندیشی و آینده پژوهی در فرهنگ اسلامی

امام علی (ع) فرمودند:

اَعقل الناس انظر هم فی العواقب

حد العقل النظر فی العواقب

التدبیر قبل العمل یومنک من النَدم

, عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ , قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : " إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ مَعَالِيَ الأُمُورِ وَأَشْرَافَهَا .

تدوین یک برنامه تمدن ساز(نظام سازی، نهاد سازی)

برنامه های راهبردی برای نظام سازی سیاسی ،اجتماعی ،فرهنگی و اقتصادی بر مبنای راهبردهای مطلوب می باشد.

آيه الله خامنه اي: هدف از تشکیل انقلاب اسلامی ، ایجاد یک تمدن نوین اسلامی است که سبک زندگی بخش حقیقی آن تمدن است.

عاقبت اندیشی و آینده پژوهی در فرهنگ اسلامی

امام علی (ع) فرمودند:

اَعقل الناس انظر هم فی العواقب

حد العقل النظر فی العواقب

التدبیر قبل العمل یومنک من النَدم

, عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ , قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : " إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ مَعَالِيَ الأُمُورِ وَأَشْرَافَهَا .

تدوین یک برنامه تمدن ساز(نظام سازی، نهاد سازی)

برنامه های راهبردی برای نظام سازی سیاسی ،اجتماعی ،فرهنگی و اقتصادی بر مبنای راهبردهای مطلوب می باشد.

آيه الله خامنه اي: هدف از تشکیل انقلاب اسلامی ، ایجاد یک تمدن نوین اسلامی است که سبک زندگی بخش حقیقی آن تمدن است.

عاقبت اندیشی و آینده پژوهی در فرهنگ اسلامی

امام علی (ع) فرمودند:

اَعقل الناس انظر هم فی العواقب

حد العقل النظر فی العواقب

التدبیر قبل العمل یومنک من النَدم

, عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ , قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : " إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ مَعَالِيَ الأُمُورِ وَأَشْرَافَهَا .

مبانی چيستي و ماهيت تمدن سازی: خداشناسی وهستی شناسی(حضور عینی خداوند را در نظام خلقت و حیات مشاهده کردن که همه آیات الهی هستند. زیرا،نمي توان مباني تمدن اسلامي را از دنياي مدرنيته گرفت، تمدني که نیچه مي گويد: خدا مرده است،با روح توحيدي اسلام تعارض دارد.

امام علي(ع):رحم الله امرئ عرف من این و فی این و الی این.

مرغ باغ ملکوتم نیم از عالم خاک

چند روزی قفسی ساخته اند از بدنم

از کجا آمده ام؟ آمدنم بهره چه بود

به کجا می روم آخر ننمایی وطنم

نظام سازی سیاسی: بنیان یک نظام سیاسی واجتماعی و تعیین الگوی تنظیم روابط میان افراد جامعه ونهاد های سیاسی بر مبنای راهبرد مطلوب برای حفظ سلامت وامنیت جامعه.

نظام سازی فرهنگی: مجموعه عناصر فکری وفرهنگی با ارتباطات معین که در تعادلی پویا واثر بخش بر حسب راهبرد مطلوب سازمان یافته و تحت مدیریت واحد راهبری گردند. مثل الگوی اعتقادی، الگوی اخلاقی، الگوی آموزشی، تولید فکروگفتمان در برابر گفتمان رقیب. دنياي ليبرال دموکراسي مدعي موفقيت در نجات بشر است. انقلاب اسلامي با شعار باز گشت به معنويت و عدالت نقشه راه و مهندسي نياز دارد تا حذف نشود.

نظام سازی اجتماعی: مجموعه ایی از عناصر اجتماعی با روابط معین که در تعادلی پویا واثر بخش سازمان یافته و تحت مدیریتی واحد اداره شوند. مثل خانواده و جمعیت (نیروی دانش ومتخصص وکارتامین می شود)، همزیستی وهمبستگی، بنیان عدالت، حقوق آحاد ملت،فقر زدایی وسبک زندگی

نظام سازی اقتصادی: مجموعه ایی از عناصر اقتصادی با روابط معین که در تعادلی پویا واثر بخش بر حسب راهبردهای مطلوب اقتصادی سازمان یافته وتحت مدیریتی واحدرهبری
گردند. مثل تولید ثروت و، رفاه عمومی، توازن اقتصادی،عدم تمرکز ثروت.
اراده الهی درساخت تمدن: خداوند تمدن قدرتمند را برای مسلمانان خواسته است: ولا تهنوا ولا تحزنواوانتم الاعلون ان کنتم مومنین( آل عمران،139) واعدوا لهم مااستطعتم من قوه ومن رباط الخیل ترهبون به عدوالله وعدوکم (انفال،60 ) هو انشاکم من الارض و استعمرکم فیها (هود،61 )

توليد گفتمان پويا براي انقلاب اسلامي

1-نقادي تفکر مدني مدرنيته غرب مطالعه تطبيقي فرهنگ ها به تفکر نومنجر مي گردد.

2-الگو سازيي از دوران تاريخي طلوع و رشد تمدن اسلامي

3-نظريه پردازي و روز آمد سازي علوم و تفکر مدني اسلام( فرهنگ و تفکرآفريننده موجب پويايي تمدن است و فرهنگ راکد به آسايش طلبي و فساد و تباهي و نابودي مي رود)

4-مدل سازي براي نظام ها و نهادها

ايجاد گفتمان نياز به تربيت نيروي نخبه خلاق و سرمايه اجتماعي دارد.

1- داشتن برنامه مثل الگوي ايراني اسلامي پيشرفت.

2- ايجاد مراکز علوم جهاني و تربيت نيروي هاي خلاق ونخبه

3-مديريت و مهندسي نيروي خلاق وسرمايه هاي اجتماعي

4- رها بودن نخبه ها ابزارسو استفاده

دشمن مي گردد

نقشه کنونی جهان اسلام

ظرفیت های کنونی دنیای اسلام

موقعیت ژئو پلتیک:

موقعیت یک نقطه جغرافیایی که دارای اهمیت سیاسی ، نظامی و اقتصادی باشد.

1-آبراهها: در جهان بیش از یک صد تنگه استراتژیک هست، پنج تنگه مهم جهان شامل داردانل، بسفر، جبل الطارق، هرمز و باب المندب از آن جهان اسلام است.

2-ذخایر نفتی جهان: به گزارش شرکت نفتی آنی ایتالیا، در سال 2013 بیش از 1658 میلیارد بشکه ذخایرجهان بوده، سهم ونزوئلا298 میلیارد، عربستان 268 میلیارد، کانادا173میلیارد، ایران157/3 ،عراق، کویت، امارات،روسیه، لیبی،نیجریه رتبه های اول تا دهم جهان هستند.

3-ذخایر گاز جهان: شامل 200 تریلیون و741 میلیارد متر مکعب بوده است که ده کشور اول شامل روسیه 48 ، ایران34 ،قطر25، ترکمنستان10 ،آمریکا9 عربستان8 ،امارات6 ونزوئلا5

،نیجریه5 ،الجزایر4 تریلیون ،جمع جهان اسلام102 تریلیون می باشد

4-جمعیت:جمعیت جهان در سال 2012 حدود 6/2 میلیارد نفر بوده است. بیش از دو میلیارد نفر مسیحی و نزدیک 2 میلیارد مسلمان، هندو 850 میلیون نفرو بودایی 360 میلیون نفرشامل
32 در صد مسیحی، 30 در صد مسلمان، 38 در صد بقیه ادیان هستند.
جمعیت مسلمانان : 62 درصد در جنوب شرقی آسیا حدود یک میلیارد نفر هستند. کشوراندونزی 12/7،پاکستان11 ، هند11 ، بنگلادش9/2 و کشورهای عرب 20 در صد مسلمانان را تشکیل می
دهند. (جنگ جمعیت امروز به شدت وجود دارد مثلا در هند مسلمانان بیشتراز آماررسمی هستند.
جمعیت شیعه: شیعیان جهان حدود 150 میلیون نفر هستند که آذربایجان حدود 70 ،افغانستان 15 ،ایران 90 ،بحرین 70 ،پاکستان 20عراق 60 ، لبنان35 و یمن 50 درصد شیعه دارد.
(طرفداران اصلاح نژادی یوجنیک ها معتقد به حذف مسلمانان هستند)
5-میراث فرهنگی و تمدنی: اسلام آخرین و کامل ترین دین،ظلم ستیز،دین محبت و تلاش و کوشش ودین تمدن سازبوده است به همین سبب تمدن اسلامی از دوران هجرت بنیان گرفت وتحولات چشمگیر وبی مانندی تا نیمه قرن 11 هجری داشت مثل تحولات فرهنگی در میان همه مسلمانان و حضور اسلام تا چین واندونزی با تبلیغ بوده است.ابداعات واختراعات بی مانندی مثل جبر، تبویب مثلثات، حل معادلات درجه چهارم، بنیان رصد خانه، تدوین بیش از یکصد زیج، نگارش دائره المعارف های پزشکی، نجومی، جغرافیایی، توضیح انتقال غذا از روده به کبد به وسیله رگها،کشف گردش کوچک خون، کشف مویرگ، ایجاد مدارس و فرهنگستان و دانشگاه وانتقال آن به مغرب زمین، شکوه شهر سازی ومعماری و.... در نتیجه نگاه اسلام تمدن ساز آن است که جامعه ای سالم وتندرست، زیبا، لطیف و عدالت گستر به وجود اورد.


* هدف تمدن نوین: بازگشت به اسلام است.از دیدگاه امام علی(ع) : «لکن لنردالمعالم من دینک و نظهر الاصلاح فی بلادک» و در نامه به مالک اشتر می فرمایند: «استصلاح اهلها وعماره بلادها»
* مصلحان معاصر مثل سید جمال،مطهری، شریعتی، اقبال لاهوری با بازسازی فکر دینی در اسلام، امام خمینی،آیه الله خامنه ایی و .... سیدجمال با بیان داستان معبد مهمان کش خودباختگی را تبیین می کند و شریعتی در جستجوی هویت اسلامی بود. امام خمینی(ره) می فرمود: اسلام خود از پایه گذاران تمدن بزرگ در جهان بوده است هر کشوری به قوانین اسلام عمل کند، بدون شک از پیشرفته ترین کشورها خواهد بود.
* تجدید حیات اسلام بر معیارهای معارف درون دینی و برنامه تمدن سازصورت می گیرد.

هدف های اصلی بازگشت به اسلام
* بازگشت به اسلام راستین نبوی و علوی
* ایجاد اُمّت اسلامی و اصلاح نفوس و مدینه طیبه شهر آرمانی خدا آگاه و خود آگاه

* تمدن سازی دو ساحتي معنوي و مادي و آباداني شهرها
* نجات مظلومان و ستمدیدگان
* برپاداشتن قوانین الهی
* تولید علم برای تمدن سازی زیرا مشکلات جامعه باتولید علم حل

خواهد شد.العلم سلطان

اتحاد و همبستگي امت اسلامي و کشور موجب همدلي و تعاون در رفع مشکلات و کرامت و عزت و اقتدار و دفع دشمنان و خنثي شدن توطئه انان و تامين سلامت و سربلندي و عافيت ملت خواهد

بود

تفرقه و اختلاف موجب سوئ استفاده دشمنان امّت و کشور و علت سستي و ذلّت و فرو پاشي تمدن مي گردد. (امام علي(ع) خطبه قاصعه 192 )

مردان خدا پرده پندار دریدند یعنی همه جا غیر خدا هیچ ندیدند

فداکاری

فداکاری و از جان گذشتگی حکمای اسلامی
مردان خدا پرده پندار دریدند یعنی همه جا غیر خدا هیچ ندیدند

1-حکمای اسلامی در همه امور اهل تلاش بودند.مثل:بیرونی،خواجه نصیرالدین طوسی و شیخ بهایی

2-احیای چهره حکیم مسلمان که سمبل اخلاق اسلامی بود.
شهیدان در دوران جنگ کارهای بسیار بزرگ نشدنی را انجام دادند همانند:شهیدهمت،شهبازی،باکری، خرازی،چمران که کرسی استادی دانشگاه برکلی کالیفرنیا داشت و به کنار محرومان لبنان آمد.

بازگرداندن روحیه عشق به مباحثه و مناظره احسن در مراکز علمی

تقویت روحیه خودباوری که تمدن اسلامی غنی بوده و می توان آن را دوباره احیا کرد اکنون ایران به رتبه 15 تولید علم در جهان دست یافته است.

تاکید مقام معظم رهبری بر روحیه خود باوری در تولید

علم(روز93/3/20

هندسه علمی کشور نیازبه علوم گوناگون دارد؟

* شکرگذاری از نعمت های الهی

شکر نعمت نعمتت افزون کند

کفر نعمت از کفت بیرون کند

گر بر تن من زفان شود هر مویی

یک شکر تو از هزار نتوانم کرد(ابوسعید)

* تاکید برهماهنگی و وحدت علوم. جایگاه هر علم در هندسه علم زیرا به تنهایی یک علم تمدن ساز نخواهد بود. باستان شناسی و ام اس

* نقش حکومت ها در تدوين برنامه،ایجاد امنیت و لوازم و تامين بودجه براي

توليد علم )

* تقویت روحیه آزاد اندیشی ،کنجکاوی علمی-تبادل افکار و اندیشه در مراکز علمی

* گسترش علوم عقلی و پایه و فلسفی در کشوربرای تولید فکرنوین در برابر گفتمان رقیب.

* دوری از تعصب علمی و تحجر و عدم مبارزه با علوم عقلی

* ایجاد روحیه پرسشگری و اجتهاد علمی درمیان دانشجویان و پیاده کردن برنامه آموزشی و پژوهشی امام صادق(ع)

* تاکید بر فرهنگ و تبدیل پیام های

اسلام به هنر.

راهکار های پیشرفت علمی

* حمایت و تکریم از دانشمندان در رشته های گوناگون به شیوه تمدن اسلامی مطابق بابرنامه

* تقویت بنیان های پژوهشی دانشگاههاهمچون دارالعلم ها

* عدم وابستگی مراکز پژوهشی به بودجه عمومی

برگزاری مسابقات علمی داخلی مثل رصدخانه مراغه

* حفظ وحدت اسلامی و پرهیز از

اختلاف و غالی گری

* تقویت ارتباطات علمی و آگاهی از تازه ترین یافته های علمی در قالب طرح فرصت مطالعاتی و آوردن استاد تسلط به زبان علم ،

* تقویت درجه علمی دانشگاهها (دوره های تکمیلی،دانشجوی خارجی، استاد خارجی و مجلات )

*نظام آموزشی کاربردی

تقویت نقش بخش خصوصی درتولید علم.

تقویت زبان فارسی که روزی تا هند

وقونیه و آسيای میانه گسترش داشت

:
* اصلاح سبک زندگی و رفتار اجتماعی مردم
الف: اضطراب موجب بیماری روحی و روانی گسترده شده ومسابقه برای کسب ثروت بیشتر در جامعه به وجود امده است.
ب: دنیا طلبی و ثروت اندوزی،منفعت طلبی به جای علم خواهی
ج: اخلاق گریزی، دروغگويي،عدم تحمل نقد، نظم گریزی و قانون گریزی
د: تنبلی اجتماعی(نتیجه تقدیر گرایی و زهد و احساس بی قدرتی)
ح: دوری از تنبلی وتقویت روحیه تلاش و کوشش:رودکی می گوید:
اندر بلای سخت پدید آید فضل و بزرگمردی و سالاری

حضرت رسول فرمودند: اگر جامعه‌ای و مردمی آب و خاک داشته باشند و گرسنه بمانند این جامعه ملعون است. امام علي(ع) مي فرمايند: بر شما باد تلاش و کوشش و آماده شدن و جمعه آوري زاد و توشه اخرت در دوره زندگي(خطبه 230 ص466 نهج البلاغه دشتي)

و: مسئولیت ناپذیری اجتماعی و بی توجهی به حقوق دیگران

نقش دولت ها در آسيب رساني

انحصار گرایی ، تمامیت خواهی ،قانون گریزی مديران ،ضعف کنترل اجتماعی ،ضعف نظارت و بازرسي، بی توجهی به حقوق شهروندان، ميدان ندان به بخش خصوصي، تغيير برنامه ها با آمد وشد دولت ها مو جب بي ثباتي در برنامه ها بوده است، عدم استفاده از حکما و انديشمندان، سياسي بودن مديريت دانشگاهها، فراري دادن مغزها از ايران، در حالي که در مراکز علوم جهاني دانشمندان را جذب مي کنند.

غرب زدگي افسار گسيخته ( بايد توجه داشت که اقتباس برخي جنبه هاي فرهنگي بيگانه بدون توجه به ساير عوامل نتيجه اي جز شکست

نخواهد داشت)

جلوگیری ازپیشرفت فساد اجتماعی

1- دشمنان اسلام در حال شبيخون و استحاله فرهنگی هستند.

2- ام القری اسلام باید آرمان شهر اسلامی وبلد طیب باشد.

3- بی توجهی به جمعیت وخانواده، بی عدالتی،رشوه خواری وربا ، فریب کاری، دروغ موجب نابودی امت ها بوده است.

4- تجمل گرایی و فساد جنسی جامعه را فرتوت می کند.

5-مواد مخدرموجب نابودی نیروی فعال جامعه است.

6-حجم بالای زندانیان برای مواد مخدر وفساد نشان از ضرورت

توجه به بنیان های اخلاقی جامعه است

با تشکر از حسن توجه شما

علم جغرافیا در تمدن اسلام و ایران

تعریف جغرافیا:
کلمه جغرافیا، معرب از اصل یونانی ژئوگرافی

(geographey)
به معنی نوشتن توصیف و تشریح زمین است.گویا نخستین بار کلمه جغرافیااز سوی مسعودی (متوفی 346ه) به کار رفته و آن را قطع الأرض معنی کرده و می گوید:

والمُراد بالقطع هو الوصف و التفصیل

جغرافی دانان مسلمان، از قرن دوم،کلمات زیررا بدین منظور به کار می بردند:
البلدان
الأرضین
صورالأرض
علم الطرق
مسالک و ممالک

اخوان الصفا جغرافیا را به معانی زیر به کار برده اند:
الف - نقشه دنیا
ب - أقالیم
ج - صورالأرض.

ابوریحان بیرونی، عنوان المسالک و الممالک را برای
جغرافیا مناسب می دانست
(فرانتس تشنر و مقبول احمد، تاریخچه جغرافیا در تمدن اسلامی، ص1)


علل توجه مسلمانان به علم جغرافیا:
1- آیات بسیاری از قرآن مجید درباره :
الف - نظام خلقت
ب- زمین، آسمان
ج- روز و شب ،یوم، شهر
د - بلدۀ، قریۀ، سرزمین ها مثل مدین
علم تفسیر نیاز به شناخت این کلمات داشت. به همین سبب به جغرافیا بیشتر توجه شد.

2- ارضای حس کنجکاوی مسلمانان به دانستن معانی کلمات جغرافیایی قرآن و کسب علم و دانش.

3- انجام فرائض دینی مثل حج و سفرهای زیارتی نیاز به شناخت راهها داشت.


4- فتوحات مسلمانان نیاز به شناخت اماکن و راه ها و شهرها داشت.
5- رشد دستگاه برید در میان مسلمانان و نیاز به شناخت شهرها و را هها. لذا نخستین جغرافی دانان مأموران برید و خراج بودند.
6- نیاز دستگاه خلافت به شناخت منابع اقتصادی و طبیعی سرزمین های مفتوحه (از امپراتوری روم و ایران) برای اداره این شهرها و تعیین خراج و گرفتن مالیات.

7- وسعت سرزمین های اسلامی از سیحون تا اقیانوس اطلس که سیاحان به راحتی رفت و آمد داشتند.
8- مسافرت برای کسب علم و دانش موجب شناخت سرزمین های تازه شد. مثل سفرنامه سلام ترجمان، ابن فضلان و مسافرت های مسعودی و سلیمان تاجر و ابو زید بلخی، ابن جبیر و ابن بطوطه.

9- تجارت عرب پیش از اسلام و تجارت زمینی از عهد رسول خدا (ص) و سفرهای بزرگ دریایی تا چین.


10- ترجمه آثار ایرانی و هندی در سده دوم
آثار یونانی در سده سوم

مثل: الف - آئین نامه
ب - گاهنامه
ج - زیج شهریار
د - سدهانتا
و - مگاله سونتاکسیس (المجسطی)
ه- تترابیلون (المقالات الأربعۀ)
ی - نقشه های مرینوس صوری.

تاثیردانش جغرافیای یونانی: نفوذ اطلاعات یونانی در میان مسلمانان مقبول تر و رایج تر و پایدارتر بود؛
لذا برخی گمان کرده اند پایه جغرافیایی مسلمانان آثار
علمی مکتب اسکندریه بوده است. در حالی که مسلمین پیش از ترجمه میراث یونانی دارای کتب جغرافیای بودند.


مدارس جغرافیائی
مدارس جغرافیائی که در تدوین علم جغرافیا در تمدن اسلامی اثر داشت، عبارتند از:
1- مدرسه عربی:
اطلاعات درباره الانواء (منازل ماه) شامل آب و هوا و نجوم و جغرافیا بود.


2- مدرسه ایرانی و هندی:

شامل اطلاعات : نجومی
جغرافیائی ایرانی و هندی. مثل سدهانت، زیج شهریار

3- مدرسه یونانی
شامل اطلاعات :بطلمیوس و مرینوس (کتاب مجسطی)
که توسط افراد زیرترجمه شد:
1- یحیی بن بطرین 2- حنین بن اسحاق
3- خوارزمی 4- ثابت بن قره
5- ابن خرداذبه

4- مدرسه اسلامی
شامل:
الف - اطلاعات جغرافیایی مستقل

ب - اطلاعات ادبی جغرافیایی


الف- اطلاعات جغرافیایی مستقل :

الف - البلدان الکبیر و الصغیر : کلبی
ب - الأرضین و البلدان: محمد بن خالد برقی
ج - البلدان : جاحظ بصری
د - اسماء التهامه و جبالها: آرام بن الاسباح سلمی
و - صور الاقالیم : ابوزید احمد بن سهل بلخی (متوفی 322)
ه - صفۀ جزیره العرب : محمد بن حسن همدانی.

ب- اطلاعات ادبی جغرافیایی:

1- اصمعی (متوفی 216ه) در کتب لغت خود مثل النخل

2- ابوعبیده معمر بن مثنی (206 ه) در ایام العرب

3- ابن دُرَید در الاشتقاق

5- مدرسه ادریسی:
به وسیله شریف ادریسی (متوفی 560ه) شکل گرفت.
وی یکی از بزرگترین جغرافی دانان اسلامی و نقشه نگارانی
است که جهان نمائی از نقره ساخت.وی کتاب دائرۀالمعارف نزهة المشتاق فی اختراق الآفاق را نگاشت. که شامل موضوعات زیر است:
الف - وصف شهرها و راه ها ومنازل
ب- مباحث جغرافیای انسانی



سیرعلم جغرافیا در تمدن اسلامی

علم الطریق و البلدان از دوران فتوحات مسلمانان و به
وسیله اسرای رومی و ایرانی بیان می شد وبه وسیله
مأموران برید نگاشته می شد.

و سپس به وسيله ي این دانشمندان پايه ریزی شد
هشام بن محمد كلبی : البلدان الكبير
محمد بن خالد :البلدان والارضين

با ترجمه ي علمي آثار بطلميوس جغرافياي مسلمانان
رشد شتابنده پیدا کرد.
1- محمد بن موسي خوارزمي منجم و جغرافي دان رياضي دان ، با نگارش كتاب صورت الارض و كشيدن نقشه اي از زمين دامنه اين علم را گسترش داد.

2- يعقوب بن اسحاق كندي (متوفي 252 هـ) با نگارش رساله في الربع المسكون جغرافياي رياضي را رشد داد

3- عبيدالله بن احمد بن خرداذبه (متوفي 300هـ) : با با نگارش المسالك و الممالك ( در حدود 232 هـ)

4 - يعقوبي متوفي( 284هـ ):البلدان

5- ابن رسته اصفهاني (متوفي 290): الاعلاق النفيسه

6- ابن فقيه همداني ( متوفي 290 هـ) : كتاب البلدان

7 - ابن حوقل (متوفي نيمه قرن چهارم) صورةالارض
8 - محمد بن احمد جيحاني وزير سامانيان : المسالك و الممالك
9- قدامة بن جعفر (متوفي 310 هـ) الخراج وو صنعة الكتاب
10- اصطخري :المسالك و الممالك
11- مقدسي : احسن التقاسيم في معرفة الاقاليم ( 385ه)
12- حدود العالم من المشرق الي المغرب به زبان فارسي اثر
نويسنده ي گمنام

13- سهراب (متوفي حدود 340 هـ) :عجايب الاقاليم السبعه الي نهایه العماره
14- ابوالحسن مسعودی (متوفی364) : مروج الذهب اطلاعات وسیعی از جهان اسلام و خارج از آن به دست می دهد.

15- مزروقي در قرن پنجم هجري :كتاب الامكنه و الازمنه را نوشت.

16- محمد بن نجيب بكران : جهان نامه به زبان فارسي
در 605 هجري ،‌
17- سائح هِرَوي (متوفي 611 هـ) :الاشارات الي معرفة
الزيارات درباره ي شهرهاي شام
18- ياقوت حموي با سفرهاي بسيار خود در جهان اسلام دايرة العمارف معجم البلدان را نگاشت

در سده نهم هجری
نگارش هاي جغرافيايي توصيف و شرح آثار پيشينيان بود و به جز جغرافياي دريايی و آثار استثنايی در هند مثل آئين اكبری تأليف ابوالفضل علّامي و ابوريحان بيروني (متوفي 440 هـ) با نگارش کتاب تحديد نهايات الاماكن روش تازه اي در اندازه گيري طول و عرض جغرافيايی ابداع كرد .

ابوعبيده البكري جغرافياي اندلسي با نگارش فرهنگ جغرافيايي معجم ماستعجم و المسالك و الممالك

الشريف ادريسي:
با نگارش دو فرهنگ جغرافيايي نزهة المشتاق
روض الانس

هفت اقليم امين احمد رازي

تحقيقات جغرافيايي عثماني :
الف - مناظر العوالم محمد عاشق
ب - دايرة العمارف جهان نماي مصطفي بن عبدالله
مشهوربه كاتب جلي يا حاجي خليفه
ج - كتاب كشف الظنون عن اسامي الكتب و الفنون كه
نخستين تلاش براي مقايسه ي جغرافيايي اروپايي و
اسلامي بود


و آثاری مثل كتب جغرافيايي :
حافظ ابرو - عبدالرزاق سمرقندي
كتاب خلاصة البلدان صفي الدين حسيني(متوفي 1079 هـ)
اوضح المسالك نوشته ي سباحي زاده در اواخر قرن دهم

هيچكدام ازاين کتب ازابداع و تحقيقات نوين علمي برخوردار نيستند و به جز رهنامه هاي دريايي اطلاعات كتب اين دوره درباره ي خارج از جهان اسلام مبهم و مبتني بر مشاهدات علمي استوار نيستند.

: مکاتب جغرافیایی مسلمانان

الف - مکتب بلخی
ب - مکتب عراقی



الف) مكتب بلخي :
1- پيروي از مفاهيم جغرافيايي كه با قرن مطابقت داشت
2- تحقيقات آنان محدود به سرزمين هاي جهان اسلام بود (مملكة الاسلام ، دارالاسلام)

3- مركزيت جهان را مكه مي دانستند

4 - مركزيت جهان را مكه مي دانستند

5- پيروان مكتب بلخي ، مجموعه خشكي ها را به شكل مدور مي پنداشتند كه بجزمحيط (اقيانوس ها) ، همچون گردن بندي آن را احاطه كرده و دو خليج داخل خشكي شده است .

5 - نقشه نگاران مكتب بلخي كيفيت نقشه هاي اسلاف خود را بهبود بخشيدند .
مثل نقشه هاي:
مقدسي
ابن حوقل
اصطخري
ابوزيد
احمد بن سهل بلخي (سنتی نودرنقشه نگاري اسلامي
در كتاب صور الاقاليم پايه گذاري كرد .)

ب) مكتب عراقي:
1- پيروان مكتب عراقي مطالب خود را اختصاص به كل عالم مي دادند ولي به سرزمين هاي اسلامي بيشتر توجه مي كردند
2- اينان از نظام تقسيم بندي كشورايران پيروي مي كردند
3- عراق را با ايرانشهر يكي دانسته و كتاب هاي خود را با توصيف عراق شروع مي كردند و عراق مركز نقل جغرافياي توصيفي و محلي مسلمانان قرار مي دادند

4- اطلاعات دنيوي و غير ديني را در آثار خود به دست مي دادند.
5- مطالب آنها به ترتيب چهار جهت اصلي مشرق و مغرب، شمال و جنوب و بر اساس تقسيم جهان به چهار بخش تنظيم و توصيف شده است .

از بزرگان اين مكتب ابن خرداد به ، يعقوبي ، ابن فقيه همداني ، قدامة بن جعفر و مسعودي مي باشند . (تاريخچه جغرافيا در تمدن اسلامي ،‌ ص 16) .


ابدعات مسلمانان در علم جغرافيا

1- ترسيم نقشه هاي جهان:
نخستين تلاش براي نقشه كشي به وسيله ي اراتوستنن يوناني در سده سوم پيش از ميلادي در كتاب جغرافياي نقشه اي به شكل مستطيل كشيد .
سپس بطلميوس در سده ميلادي اصول دانش جغرافيايي را با نگارش كتاب جغرافيا بنيان نهاد و 26 نقشه در كتاب خود از سرزمين هاي مختلف كشيد .

با ظهور اسلام و گسترش آن در شرق و غرب و اراده اين سرزمين ها نقشه نگاری مورد توجه ويژه قرار گرفت و در سده اول نقشه ای از ديلم تهيه شد .
در زمان منصور نقشه ای از باتلاق های بصره كشيده شد

نخستين نقشه هاي جهان از اوايل قرن سوم هجري با ترسيم الصورة المامونيه به وسيله ي خوارزمي مبتني بر نظام ايراني و بطلميوس مشيده شد
در صورة الارض نقشه هاي منقطه اي از اقاليم ترسيم شد، كه بر نقشه بطلميوس برتري داشت.
(4 نقشه نسخه خطي كتاب در استراسبورك موجود است ).

ابوزيد بلخي احمد بن سهل منوحي 322 هجري
روشي نو در نقشه نگاري اسلامي پايه گذاري كرد .
كتاب او صورالاقاليم است كه اصطخري (340 هجري) نقشه هاي او را نسخه برداري كرده است و 21 نقشه در كتاب المسالك الممالك آمده است .

ابن حوقل و مقدسي از جغرافي داناني هستند كه روش بلخي را در جغرافيا و نقشه نگاري دنبال كرده اند .
ابن حوقل،‌اصطخري را ملاقات و نقشه هاي كتابش (صورة الارض ) را تصحيح كرده است .
(حسين قرچانلو، ج 1 ، ص 121).

مقدسي سرزمين هاي اسلامي را به چهارده بخش يا ايالات تقسيم و نقشه رنگي جداگانه هر قسمت را تهيه كرده است .
ابوريحان بيروني (متوفي 440 هجري) مفاهيم تازه اي در جغرافياي طبيعي و طول وعرض جغرافيايي در كتاب تحديد نهايات الاماكن طرح کرد .

بيروني ارتباط اقيانوسي هند را با اقيانوس اطلس مطرح كرد در حالي كه بطلميوس اقيانوس هند را بسته كشيده بود .
محمود كاشغري در قرن پنجم نقشه زبان شناسي جهان را كشيد و نواحي ترك زبان را به مركزيت كاشغر نشان داد .

در قرن ششم شريف ادريسي (560 هجري 1166 ميلادي) در سيسيل كتاب نزهة المشتاق في اختراق آلافاق را نوشت و نقشه اي از جهان كشيد و هر يك از هفت اقليم را به ده بخش طولي تقسيم كرد و نقشه هاي جداگانه تفضيلي هر بخش را ترسيم كرد.
نقشه هاي ادريس مرجع اروپاييان بود.

ابن سعيد مغربي (685/ 1286 م)
مؤلف كتاب « الجغرافيا في الاقاليم السبعه » است .
از نقشه های وی نقشه عراق ، عربستان و بين النهرين موجود است .

: در قرن هشتم
حمد الله مستوفي (750 هـ) وابن وردی هركدام نقشه ای ازجهان كشيدند ولي مقايسه آن دو عقب ماندگي مسلمانان را نقشه نگاري نشان مي دهند.
حافظ ابرو (833 هـ) نقشه عالم او شبیه، مستوفي است .

درقرن دهم هجري
نقشه نگاران عثماني به دليل فتوحات عثمانيان
پيشرفت های بسيارمهمي در دريانوردي ونقشه نگاری
اسلامي به وجود آوردند.


پيري رئيس (962 هـ) نقشه اي از جهان كشيد و در سال 923 هـ به سلطان سليم عثماني تقديم كرد . در اين نقشه سواحل جزاير آمريكا ، اقيانوس اطلس و شمال آفريقا ديده مي شود .
وي در سال 941 هـ دومين نقشه خود را تهيه كرد كه بخش شمالي اقيانوس اطلس و نواحي آمريكاي شمالي و مركزي در آن نشان داده شده است .

علي بن احمد صفاقسي تونسي (958 هـ) نقشه هايي به صورت اطلس شامل 80 نقشه از:
شمال آفريقا- سواحل اسپانيا ،
سواحل درياي سياه و درياي مديترانه كشيد .
نسخه آن در كتابخانه ملي پاريس است .
(قرچانلو، ح 1، ص 130)

2- سياحت نامه ها :
اين كتب منبع اطلاعات مردم شناسي ، دين شناسي وجغرافيايي است مثل: ابن فضلان ، ناصرخسرو
ابودلف، ابن حبير، ابن بطوطه‌
و سفرنامه ماركوپولو که در قرن هفتم به دربار
خان باليغ نوشته شده است .

3- دائرة العمارف هاي جغرافيايي :
معجم مااستعجم البكري اندلسي (قرن5)
نزهة المشتاق ادريسي
معجم البلدان ياقوت حموي
مراة‌ البلدان جغرافياي توصيفي شهرهاي ايران محمد حسن خان اعتماد السلطنه .

4- كتب جغرافياي تاريخي راه ها و شهرها :
الف - البلدان يعقوبي
ب - مسالك و الممالك ابن خرداذبه
ج - صورة الارض ابن حوقل
د - مسالك و الممالك اصطخري .

5- كتاب تاريخ محلي منطقه اي :
فارسنامه ابن بلخي
تاریخ بخارا نرشخي
تاريخ نيشابور
ذكر اخبار اصفهان، ابونعیم اصفهانی والبلدان ابن فقيه همداني

6- وضع اصطلاحات جغرافيايي و اندازه گيري طول و عرض جغرافيايي مثل :

بسط الارض في طول ها و الارض اثرابوسعيد غرناطي

7- كشف سرزمين هاي نوين
مثل :

روسيه
جنوب شرق آسيا
سواحل چين تا ژاپن
احتمالاً قاره امريكا

8- نگارش رهنامه هاي دريايي:

الف - اخبار الصين و الهند: نوشته ابوزيد سيرافي
(نيمه قرن 4 هجري)

ب - گزارش هاي سليمان تاجرسیرافی

ج - خواشيربن يوسف (حدود400 هجري)

منابع :
1- تاريخچه جغرافيا در تمدن اسلامي ،فرانتس تشنر،
مقبول احمد ، ترجمه محمد حسن گنجي و عبدالحسين آذرنگ

2- جغرافياي تاريخي كشورهاي اسلامي،دكترحسين قرچانلو
3-خدمات مسلمانان به جغرافيا،نفيس احمد،ترجمه حسن لاهوتي
4- تاريخ نوشته هاي جغرافيايي مسلمانان ، كراچكوفسكي ترجمه مرتضی پاینده

و آرمان شهر اسلامی

شهرسازی در تمدن اسلامی

شهر و شهرسازی در تمدن انبیای الهی

اسلام دین تمدن ساز است زیرا جهانی و کامل است و به مدنیت توجه بسیار دارد. ادیان ابراهیمی همه تمدن ساز بوده اند، مثل حضرت ابراهیم (ع)که خانه کعبه را در درّه مکه ساخت و مسجد الحرام کانون شهر مكه مي باشد.

«هوانشأکم من الارض واستعمرکم فیها» (سوره هود آیه61)

امام علی(ع)می فرمایند: اتقوالله فی عباده و بلاده فانکم مسئولون حتی عن البقاع و البهائم(خطبه 167 )

از دیدگاه اسلام مكه كانون و مرکز زمين است.

مسجدالحرام كانون مكه

خانه كعبه نخستين مظهر تمدن بشري:
* انَّ اوَل بَيت وُضِعَ للناس لَلَّذي بِبَكه مُباركا و هُدی للعالمینَ فیه آیات بینات مقامُ ابراهیمَ و مَن دَخَلَهُ کان آمِنآ(سوره آل عمران آیه96 )
* در خانه كعبه آيات و اسماء الهي تجلي دارد.(الله اکبر، الحمدالله، سبحان الله،لااله الا الله)
* طواف به معنای حضور و ذوب و شهود در اسماء خداوند است و نظام مدیریت سیستمی خلقت را که به سوی وحدت در حرکت است نشان می دهد.(شکل ماندلا در آیین هندویی)
* شهر تسلیم در برابر خداوند و رو به عبودیت و نظر به آسمان دارد.

تمدن سازی رسول الله (صلی الله علیه وآله و سلم)

ورود به یثرب: رسول الله(ص) فرمودند: انی امرت بقریه تاکل القری
* انا المدینه وعلی الباب ( اصول کافی)
*رسول الله(ص) با تاسیس مسجدالنبی در سال اول هجری، محل عبادت و آموزش و قضاوت و تشکیل دولت اسلامی را شکل دادند.
* مسجدالنبی در کانون قلعه های یثرب شکل گرفت و بافت شهری نوینی اطراف آن تشکیل شد و مدینه النبی به وجود آمد.
* رسول الله (ص) برنامه های راهبردی تمدن سازی در قالب نظام سازی سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی را پیاده کردند.
* نظام اجتماعی: پایه ریزی نظام آموزشی، سبک زندگی، تعیین الگوی اخلاقی، ساخت فرهنگ الهی، وحدت و همبستگی، بنیان عدالت و مساوات، تعیین الگوی حقوقی زنان، فقر زدایی و طرد نژادگرایی، عقد اخوت، پیمان نامه عمومی مدینه و...

مدل شهر اسلامی





شهر اسلامی یا شهر مسلمانان

-شهرهای را که مسلمانان ساخته اند.
-شهر هایی که دولت های اسلامی ساخته اند.
-شهرهایی که بر مبنای معارف اسلامی ساخته شده است.



تعالیم اسلام درباره شهرسازی

مسجد کانون شهراسلامي است.

جهت قبله در شهر اسلامی

تشویق اسلام به وقف و بناهای عام المنفعه (مسجد، مدرسه،پل ،بیمارستان و....)

رعایت اصل درون گرایی ومحرمیت

وجود مزار در شهر اسلامی

ایجاد آرمانشهر اخلاق مدارکه رابطه انسان با خدا را ترسیم می کند. لا یسمعون فیها لغوا و لا تاثیما الا قیلا سلاما سلاما (واقعه،25 و 26 )

تعالیم اسلام درباره شهرسازی

فضای آرام بخش در محیط زیست و سرسبز و پاک

شهر اسلامی تجلی بخش نور خدا و زیبا و لطیف است: «ان الله جمیل ویحب الجمال و یحب ان یری اثر نعمته فی عبده» هنر زیبایی نظام هستی را نمودار می کند.

شهر اسلامی شهر امن و آباد و آسایش است.

شهر آرمانی اسلام تمثیلی از بهشت است و رو به عالم قدسی دارد و ارایه وسمبل های بهشتی را در منظر و مبلمان و فضای شهر نمودار می سازد.جنات تجری من تحتها الانهار(صف، آیه12 )

شهر اسلامی جهان ناسوت را به عالم معنا وجهان وحدت معنوی ولاهوت تبدیل می کند. سلامت معنوی ساکنان را تضمین می کند.

اهداف شهر اسلامی حیات طیبه(سبک زندگی اسلامی)،تامین رفاه، عدالت، سلامت معنوی ،آسایش وامنیت

بخش هاي گوناگون شهر اسلامي

1-کهندژ شهر محل اصلي فرمانروايي شهر بوده است.

2- شارستان شهر که داراي محلات گوناگون بوده است.و اين محلات بر اساس اصناف و اقوام يا قبايل شکل مي گرفت. مسجد جمعه يا جامع و بازار در اين قسمت بود.

3- ربض يا پيرامون شهر داراي روستاهاي گوناگون چسبيده به شهر که تامين احتياجات شهر را بر عهده

داشتند. هر محله داراي مسجد و بازار و قبرستان بود

جایگاه آرمستان در شهر اسلامی

* گورستان جزوی از شهر اسلامی بوده است. مکه، مدینه،کوفه، نجف، کربلا و... هم اکنون در اروپا شهرهای بزرگ مزار دارند مثل پرلاشز پاریس، میلان، وین، ادینبورو شش گورستان دارد.

* رسول الله(ص) قبرستان بقیع را در نزدیک به مسجد بنیان گذاشتند.

* هر محله برای خود جبّانه داشت مثل کوفه و بصره

* جبانه ها در دسترس اهالی بود.

زیات قبور اموات
امام صادق(ع) : هر که قادر به زیارت ما نیست دوستان
صالح ما را زیارت کند تا ثواب زیارت ما برای او نوشته شود.
* زیارت یادآور معاد است. رسول خدا فرمودند: «زور القبور فانها تذکرکم الاخره» (نهج الفصاحه)
* زیارت موجب سلامت روانی و سلامت معنوی می گردد.

آثار ونتایج مطالعات مزار شناسی

*گورستان یکی از مظاهر هویت ومیراث فرهنگی شهرها در تمدن اسلامی بوده است.

*آرامستان ها مظهر هنر های گوناگون اسلامی همچون خطاطی، نقاشی حجاری است.

* تاریخ فرهنگ وبزرگان علم یک شهر شناسایی می شوند.

پیشنهاد بنیان ومرمت آرامستان ها

علل عقب ماندگی مسلمانان

سیر تمدن اسلامی نشان می دهد ازسده سوم تا نیمه سده11 هجری علوم عقلی و تجربی در یک فراز و فرود پیشرفت متوازن قرارداشت ولی هنگامی که اروپا در حال انقلاب صنعتی بود جهان اسلام ازپیشرفت علوم و صنعت روبه عقب رفت وهنگامی که اروپا رصدخانه می ساخت در استانبول رصدخانه خراب و در اصفهان بیمارستان تعطیل می شد.

مقدمه عقب ماندگی

لفظ انحطاط به معنای منحط وسقوط از یک معیار کامل است.ولی باید گفت انحطاط در برابر چه چیزی و بر چه مبنایی می باشد؟مسلمانان متجدد پیشرفت در علوم تجربی را معادل تمدن گرفته اند.

مجدد و مصلح باید در همه زمینه ها و از مبادی و حقایق وحی اسلامی آگاه باشد.

عدم پیشرفت و توسعه نیافتگی بسته به عوامل و شرایط گوناگون دارد. دانشمندان علوم سیاسی،مردم شناسی و مورخان نظریه های گوناگونی در این باره داده اند. برخی تئوری های توسعه یافتگی و نیافتگی را به علل داخلی و برخی به علل خارجی و برخی هم با عملکرد متقابل علل داخلی و خارجی توضیح داده اند.

دیدگاه قرآن

* قرآن مجید بر روی عوامل درونی مثل جهالت و نادانی ، ظلم وفساد بیشتر تاکید کرده است.
* إذ جعل الذین کفروا فی قلوبهم الحمیّه الجاهلیه (26، فتح)تعصب دینی وعلمی وجزم اندیشی خصلت جاهلی
* وما کنا مهلکی القری إلّا و اهلها ظالمون (59، قصص)
* و کم اهلکنا من قریه بطرت معیشتها (58، قصص)

*ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم( 11،رعد)

علل درونی عقب ماندگی

علل آموزشی

افول جایگاه و ارزش علم , تعقل و تفکر, دانش ورزی و دانش اندوزی و ارزش دانشمندان و حکما

افول چهره حکیم مسلمان، که ایمان و علم را دو بازوی پیشرفت می دانست و علوم گوناگون و تجربی را در هندسه سیستمی نظام خلقت بررسی می کرد.(فیلسوف و طبیب، فقیه، ریاضیدان، منجم)

عدول از طرح مدنیت چند بعدی و عدم شناخت منزلت واقعی انسان و از خود بیگانگی هویت واقعی انسان

رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند

بنگر که تا چه حد است طیران آدمیت

عدم تعریف درست از فلسفه و تاریخ و هندسه علم و مدل عقلانیت اسلامی و از دست دادن روحیه خود باوری وجسارت علمی در نوآوری و نظریه پردازی

عدم توازن پیشرفت میان علوم انسانی،تجربی و عقلی

علل آموزشی

عدم شناخت عمیق عصر نوين غرب به دلیل قطع رابطه علمی میان کشورهای اسلامی و کشورهای در حال پیشرفت اروپائی. در مکتب مراغه خواجه نصیرالدین طوسی یکصد دانشمند را از سرزمین های گوناگون با ادیان و مذاهب مختلف جمع کرد مثلا ابو سعید غرناطی را به مراغه دعوت کرد و او کتاب جغرافیایی "بسط

الارض فی طولها و العرض" را نوشت.

عدم توجه دانشمندان اسلامی به پیشرفت های علمی و تجربی غرب و به دليل غرور علمي از دنیای درحال پیشرفت بی خبربودند.

عدم برنامه ریزی علمی و بی توجهی به هندسه ی علم و طبقه بندی علوم , دانشمندان اسلامی از نیمه قرن دوم 11 هجری طرح طبقه بندی علم وهندسه علمی تمدن ساز نداشتند.

خروج علوم عقلی وتجربی از مدارس علمیه رساله صناعیه میرفندرسکی مردم را تشویق به صنعت می کرد.

علل اجتماعی

رواج فساد و ابتذال فرهنگی و مشغول شدن جوامع اسلامی به سرگرمی های مادی، فساد، بی غیرتی وبی حیایی در حفظ حرمت اجتماعی.موجب سستی خواهد بود.

تقلید گرایی ، احساس حقارت ، از دست دادن روحیه خودباروری ،

ایجاد روحیه ناسیونالیسم و قومیت گرایی در برابر روحیه اتحاد و همبستگی اسلامی ،مثل پان ایرانیسم ، پان عربیسم و پان ترکیسم

فقر در کشور های اسلامی و عدم توانایی آنان برای مقابله با بحران ها :امام علی می فرمایند: ای فرزند از دیو پلید فقر برتو می ترسم و از آن به خدا پناه می برم ، فقر دین را زیان می رساند و انسان را سرگردان می کند و دشمنی پدید می آورد.

حضرت رسول فرمودند: اگر جامعه‌ای و مردمی آب و خاک داشته باشند و گرسنه بمانند این جامعه ملعون است.

علل اجتماعی

فهم عوامانه از دین و دین ورزی عامیانه، روحیه خرافه پرستی و تعصب، جزمیت، موجب عدم تولید تفکر و نوآوری علمی بود.

عدم حاکمیت شایسته سالاری در مراکز علمی و آموزشی

عدم تربیت نیروی کارآمد آموزشی و پژوهشی در مدارس علمیه

شخصیت زدگی در میان مسلمانان . مثلا پس از مکتب شیخ طوسی تا یک قرن(دوره مقلده)مبدع و مبتکر در فقه شیعه نبود.ظهور ابن ادریس صاحب السرائر در فقه استدلالی صولت طوسی را شکست.

مقاومت در برابر هر گونه نوآوری های علمی

علل سیاسی

*اختلافات و درگیری های سیاسی و نظامی کشور های اسلامی (مثل عثمانیان و صفویان)
*استبداد داخلی کشور های اسلامی که ثروت ممالک را می بلعیدند و مردم را در بی سوادی و جهالت نگه می داشتند و دانشمندان را خانه نشین می کردند
*سرسپردگی حُکّام اسلامی به استعمارگران و خیانت به کشور های خودشان. توان تولید علم و ثروت برای رفاه و سلامت جوامع اسلامی نداشتند.
*عدم ثبات دولت ها به ویژه پس از سقوط صفویه تا قاجاریه در ایران امنیت از میان رفت .پس از مرگ کریم خان زند در سال 1193 هجری تا بر آمدن سلسله قاجار, نه نفر با درگیری و کشت و کشتار و غارت بر سر کار آمدند.

علل سیاسی

* دولت عثمانی بیش از شش قرن در برابر غرب بود ودر راه استقلال دنیای اسلام گام بر نداشت . رصد خانه استامبول به دستور سلطان عثمانی تخریب شد و شیخ الاسلام ها با دستگاه چاپ مخالفت کردند .در عصر لاله در اوایل قرن 18 غرب زدگی به حدی بود که فقط به تشریفات و مظاهر دنیوی تمدن غرب توجه شد.
* حاکمیت تفکر ایلی و قبیله ای بر دولت های اسلامی.
* فساد دستگاه اداری و اجرایی و قضایی موجب عدم امنیت بوده است.

علل فرهنگی

درگیری های فرقه ای و مذهبی در دنیای اسلام از قرن سوم تا کنون موجبات تکفیر و تفسیق یکدیگر وکشتار های بسیار و نابودی مراکز علمی بوده است.

کاهش ارزش علوم عقلی در مدارس علمی مسلمانان و تنها توجه به علوم ادبی ، اخبار و روایات به شکل دنباله روی و تقلید از پیشینیان بود. (وقف نامه مدرسه چهار باغ اصفهان ) و گسترش اخباری گری به جای علوم عقلی.

پایین بودن ارزش تحقیق و پژوهش و بها ندادن به ابداعات و نوآوری ها

رشد و گسترش جریان های صوفی گری و تارک دنیا و بی توجهی بیش از اندازه به امور دنیوی و تمدنی(من لا معاش له لا معادله)

جزم اندیشی متعصبان اخباری علیه فلاسفه و معتزله علیه اهل حدیث.

علل خارجی عقب ماندگی

* جنگ های صلیبی در اسپانیای اسلامی، مصر و فلسطین ،خاطره سقوط اندلس در898 ه و آتش زدن کتابخانه ها و مراکز علمی مثل کتابخانه بنی عمار درطرابلس.

* حملات مغولان و تخریب مراکز تمدن شرق اسلامی

* استعمار غرب و حمله به ذخایر عظیم ثروت مسلمانان

* ایجاد درگیری مذهبی و سیاسی میان مسلمانان از سوی دول استعماری

* طراحی فرقه های مذهبی گوناگون مثل وهابیت ، بابیت و بهائیت، قادیانی

* استعمارگران در تولیدات و دانش های بومی اخلال می کردند تا محصولات و کالاهای غربی به فروش برسد (مثلا کارخانه قند کهریزک، پارچه شرکت اسلامیه و ابریشم شمال )

* اعزام محصل به اروپا به وابسته کردن علمی کشورهای اسلامی به غرب منجر شد . به جای نسخه امیر کبیر در دارالفنون که استادان را از غرب به ایران آورد.(هدر رفتن سرمایه ملی و استعداد درخشان و نیروی تولید علم و آسیب های فرهنگی و کاهش رتبه علمی ایران آسیب های اعزام محصل می باشد.)

* نفوذ جاسوسان و عناصر خودفروخته در دولت های اسلامی مثل کشتن امیر کبیر و آوردن عنصر وابسته به استعمار همچون میرزاآقاخان نوری

تعریف واژه فرهنگ و واژه تمدن


* واژه علم و مشتقات آن 780بار در قرآن آمده است و به صورت علم و العلم و علما81 بار امده است، مثلاً قل رب زدنی علماً (طه، آیه 114) قل انما العلم عندالله (ملک،26).چرا علم نزد خداست؟

* مهم ترین دعوت انبیا: هو الذی بعث فی الامیین رسولاً منهم یتلواعلیهم....(سوره جمعه، آیه 2) پس ماموريت پيامبران اين چنين است:
* هدایت و تزکیه
* آموزش کتاب و حکمت
* خواندن آیات الهی
* ایجاد قسط و عدالت

انواع علم از دیدگاه قرآن

علم حصولی از طریق معلم و تجربه وآزمون : افلا ینظرون الی الابل کیف خلقت(غاشیه.17 ) وارسلنا الریاح لواقح(حجر، آیه22 )
چرا علم تجربی برای شناخت معرفت کافی نیست؟

علم کشفی که خداوند به صالحین و متقین می دهد: ان تتقوالله یجعل لکم فرقانا، واتقوالله یعلمکم الله: بر اثر بندگی و ریاضت و دریافت های حواسی، خیالی و عقلی، انسان به شهود دست می یابد.

علم الهی از سوی خداوند به صورت نوری در قلب آدم القاء می گردد. فَوَجدَ عَبداً من عِبادنا اتینه رحمهًَ من عندنا و علّمنه من لدنا عِلماً ( سوره کهف،65)
علما نکره آمده برای
تعظیم و احترام. وعَلّمَک مالم تکن تعلم و کان فضل الله علیک عظیما(ایه 113 سوره نساء)
امام علی (ع) می فرمایند: العقول ائمه الافکار و الافکار ائمه القلوب و القلوب ائمه الحواس و الحواس ائمه الاعضاء(بحار ج 1 ص 96 حدیث40)

نگاه به نظام خلقت و سیر در آیات الهی، حس حضور به انسان می دهد.

و انسان با معرفت النفس به معرفه الرب دست می یابد. من عرف نفسه فقد عرف ربه. افضل المعرفه معرفه الانسانِ نفسه،معرفه النفس انفعُ المعارف

نتیجه علم الهی


o پیامبر بزرگی مثل موسی الگو می خواهد تا در پرتو علم او را راهنمایی کند.
o
جوهره علم الهی از عبودیت و بندگی خدا سرچشمه می گیرد: ماخلقت الجن و الانس الا لیعبدون
o
جوهره علم الهی برای عمل است و حضرت
موسی به خضر می گوید: «مما عُلّمتَ رشدا»
از این رو در اسلام علم برای علم نیست بلکه
برای هدف عالی و بلند مرتبه و مقدس رشد است.
oرسول خدا فرمودند:
العلم نورٌ یقذفه الله فی قلب من یشاء

آموزش حکمت وظیفه پیامبران

● کلمه حکمت و مشتقات آن 117 بار در قرآن آمده است.
● حکمت بالاترین دانش هاست، وشامل معارف قرآنی و اصول عقاید و مواعظ و اخلاق و احکام فقهی و حقوقی است. در سوره اسرا از اينهابه حکمت یاد شده است.(22 تا39)
● حکمت:شناخت اسما خداوند به اندازه توان بشر است.

● حکمت خیر کثیر است. خداوند می فرماید: یوتی الحِکمةَ من یشاء و من یؤتَ الحکمة فقد اوتی خیراً کثیرا. ( سوره بقره، آیه 269) خداوند فیض حکمت و دانش را به هرکس که خواهد عطا کند و به هرکس حکمت دهد، خیر بسیار به او داده شده است.
● حکمت =کوثر است و دنیا =تکاثر است، علم الهی نور است وعلم دنیوی تکاثر است.

فضیلت حکمت

امام علی (ع) می فرمایند: الحکمه رَوضَه العُقلاء و نزهةُ النُّبَلا (غرر الحکم،1715)

حکمت باغ عقلاء و تفرجگاه خردمندان است.

امام صادق (ع) می فرمایند: کثرة النّظر فی الحکمه تَلقَحُ العَقل. اندیشیدن زیاد در حکمت، خرد را بارور می سازد. (میزان الحکمه)

امام علی (ع) می فرمایند: العلم یُنجِدُ، الحکمه تُرشِدُ: دانش کمک می کند، حکمت ارشاد می کند. (غرر الحکم)

فضیلت علم در اسلام

قال رسول الله (ص) : العلمُ حیاة الاسلام و عماد الدین: دانش حیات اسلام و تکیه گاه دین است.

امام علی (ع) می فرمایند: العلمُ محیی النَّفس و منیر العقل و ممیت الجَهل: دانش زندگی بخش جان و روشن کننده خرد و میراننده نادانی است.

امام علی (ع) فرمودند: العلمُ مصباح العقل:دانش چراغ عقل است.

علم فیزیک در تمدن اسلامی

زمینه های شکل گیری فیزیک

آیات قرآن درباره ی نظام هستی ، نور و حرکت (750 آیه از قرآن )
* مباحث کلامی وفلسفی در باره جوهر وحرکت، حدوث و قدم
* ارتباط عمیق فیزیک و نجوم
* ترجمه آثار یونانی مثل ارسطو، ارشمیدس، مکانيكا اهرون اسکندرانی

تاریخ فیزیک در تمدن اسلامی

خاندان بنی موسی ارتباط فیزیک و مکانیک - ابوالفضل عمید و ابن یونس استفاده ار آونگ را در ساعت مکانیکی مرسوم کرد.

ابن هیثم، نور دارای حرکتی برخوردار از سرعت فوق العاده می باشد، فرایند رؤيت، خاصیت اتاق تاریک،گرفتن زاویه انکسار نور،تحقیقات گسترده درباره فیزیولوژی چشم ،اندازه حرکت(تکانه)حاصل ضرب جرم جسم در سرعت است.

ابوالبركات بغدادی، ابوریحان بیرونی (وزن مخصوص اجسام، تاثیر حرارت، سرعت حرکت نور، نیروی جاذبه)

خازنی (550 ه) در علم ترازو، مکانیک، جزری در مکانیک ، عباس ابن فرناس قرطبي در علم هوافضا و ساخت دستگاه پرواز

بداعات مسلمین در علم فیزیک

*کشف قوانین اول و سوم حرکت (ابن سینا، ابو البرکات بغدادی)
* تحقیقات گسترده در نور شناسی و عدسی ها
* مکانیک و علم الحیل (ساعت های آبی و شمعی،استفاده از ترازو، اونگ در ساعت، ماشین های آب کشی، فواره، وسایل شستن دست و صورت)
* فرمول حرکت (ابن باجه V=P-m)
* ساخت دستگاه پرواز

مراکز علمی، آموزشی و پژوهشی در تمدن در اسلام

مساجد جامع

مسجد ازیشه سَجَدَ، یسجدُ به معنای پرستش و عبادت است و مسجد مکان پرستش است. کاخ عظیم علم و دانش در تمدن اسلامی،بوسيله رسول خدا (ص) در مسجد النبي شروع شد و حلقه های گوناگون تعلیم قرآن و حدیث و فقه در عصر رسول الله (ص) در آن تشکیل گردید. مسجد النبی در عصر امام صادق (ع) چنان عظمتی یافت که چهار هزار نفر از طالبان علم در این مسجد کنار آن حضرت جمع می شدند.

پس از مسجد النبی(ص) مسجد الحرام و مساجد جامع شهرهای بصره، کوفه، فسطاط در مصر، مسجد الاقصی، مسجد جامع قیروان، مسجد جامع زیتونیه در تونس و جامع قرطبه(کردوا) و جامع نیشابور و جامع اصفهان از مراکز مهم عبادی و آموزشی بودند که علاوه بر عبادت و تعلیم، محل قضاوت و مباحثه علمی بودند. یکی از بزرگترین این مساجد، مسجد جامع الازهر می باشد که در سال 359 ه بنیان گرفت.حلقه های درسی در این مسجد گاه به 110 حلقه مي رسيدو به دانشجویان کمک خرجی می دادند. (مقریزی ،ج3 ،ص221)

کتابخانه مساجد

هر مسجد جامع یک کتابخانه داشت و بسیاری از علما کتب خود را وقف مساجد می کردند. این کتب درباره علوم گوناگون بود. مثلا کتابخانه مسجد النبي يا مسجدالحرام و يافهرست کتابخانه مسجد جامع اصفهان دارای 3مجلد بزرگ از انواع علوم بود.

مکتب

به هر برزنی مر دبستان بدي همان جاي آتش پرستان بدي

مکتب در ایران پیش از اسلام وجود داشت.(کتاب الاعلاق النفیسه، ابن رسته)

در کنار مساجد، مدارس و کاخ ها و یا درخانه معلم ها، مکاتب تشکیل می شد. وظیفه آن تعلیم کودکان بود. مدرس مکتب خانه را معلم و آموزگار کُتّاب را مؤدب يا ادیب می گفتند. در مکتب تا 12 سالگی به کودکان خواندن، خوشنویسی،ادبیات، احکام دین و قرآن تعلیم می دادند.

بیت الحکمه
در سال 215 ه به دستور مامون عباسی تاسیس شد و دارای کتابخانه و رصد خانه ای به نام شماسیه بود. ریاست آن را صاحب می گفتند و محل جمع آوری کتب و تحقیقات نجومی و مناظره بود. این فرهنگستان وارث حقیقی مراکز علمی پیش از اسلام جندی شاپور، اسکندریه و رُها و مراکز علمی هند شد

دارالعلم ها
پژوهشگاه های وقفی و دارای کتابخانه و مجلس درس و محل تبلیغ یک مذهب خاص بودند. مهم ترین آنها دارالعلم شاپوربن اردشیر در بغداد با کتابخانه نفیس بود، دارالعلم الحاکم در سال 395 در قاهره تاسیس شد و به دانشمندان و دانشجویان مستمری و



کاغذ و قلم می دادند. دارالعلم طرابلس به سال 473 ه تاسیس و 180 نفر نسخه بردار داشت که سی نفر شبانه روز می نگاشتند و مستمری می گرفتند.

مدارس

مدرسه اسم مکان از ماده دَرَس به معنای درس خواندن و در قرآن مجید هم به معنای تعلیم به کاررفته است.(سوره انعام،156،اعراف169،آل عمران 79و...) مدرسه از مراکز آموزشی پایان قرن سوم هجری است که برای اولین بار در آمل و سپس در شهرهای خراسان، بخارا ، نیشابور ، سبزوار، بیهق و ری تاسیس شدند. مدرسه کوی سیار يا بیهقی در نیشابور به وسیله امام ابوالحسن بیهقی (324ه) تاسیس شد.

مدارس نظامیه يا دانشگاه های اسلامی

خواجه نظام الملک برای تربیت دبیران ومدیران اجرایی، مبارزه با شیعیان و گسترش مذهب شافعی این مدارس را در بغداد، نیشابور، اصفهان، آمل و هرات و ...بنیان گذاشت.این مدارس دارای کتابخانه، موقوفات و خوابگاه استادان و دانشجویان و مجالس وعظ بود.

مدارس قاهره: در قرن هشتم و نهم 150 باب بود (غنیمه،ص 145)

مدارس دمشق: ابن بطوطه می نویسد: هرکدام از فرق مالکی،شافعی، حنفی و حنبلی دارای مدارس زیادی در این شهر هستند.(سفرنامه)

مدارس ربع رشیدی تبریز: مجموعه ربع رشیدی چندین مدرسه و دو کتابخانه داشت که هزار مصحف و شصت هزار جلد کتاب بر آن وقف شده بود. (بیانی، ج2،ص495) هفت هزار دانشجو در این مدارس تحصیل می کردند و در کوی استادان 400 نفر و در کوی دانشجویان هزار نفر سکونت داشتند و مقرری می گرفتند.

جنبش مدرسه سازی در دوره صفویه

در دوره تیموریان در سمرقند و هرات مدارس بی شماری ایجاد شد و دولت مقتدر شیعی صفویان با رهنمودهای حکما و دانشمندان یک نهضت تمدن ساز به وجود آوردند، به ویژه در اصفهان میدان نقش جهان(ميدان علوي)، کاخ ها، مساجد، پل ها، محلّات، باغ ها و بازارها و کاروانسراهای بسیاری ساختند. مدارس اصفهان به حدود 70 عدد رسید که تعدادی از آنها هنوز برقرار است مثل مدرسه چهارباغ که در سال1116 ه بنیان گذاشته شد.(وقایع السنین،ص 556)

تحت تاثیر مدارس اسلامی کهن ترین مدارس دینی در اروپا از قرن 13 میلادی در سالرنو، بولوینا، ناپل، پالرمو در ایتالیا، مون پیلیه، پاریس و استراسبورگ در فرانسه، اکسفورد و کمبریج، ادینبورو، گلاسکو و سنت اندروز در انگلستان بنیان نهاده شدند. مدارس مسیحی هم از لحاظ آموزشی و اداری و بنا تحت تاثیر دانشگاه های اسلامی بودند. هم اکنون بسیاری از دانشگاه های مشهور اروپا مدارس مسیحی گذشته هستند.

رصد خانه

سازمان علمی و آموزش و تحقیاتی رصد ستارگان بود که محصول آن زیج بود. نخستین زیج توسط احمدبن محمد نهاوندی در حدود 170ه درجندی شاپور تدوین شد. استوارت کندی تا قرن نهم هجری حدود 109 زیج رافهرست بندی کرده است.(پژوهشی در زیج های دوره اسلامی ،ص 59)

ازرصدخانه های معروف جهان اسلام شماسیه بغداد (213ه) رصدخانه رقه، شیراز (عبدالرحمن صوفی) شرف الدوله در بغداد، رصدخانه همدان(علاءالدوله برای ابن سینا)، رصدخانه الحاکم فاطمی (زیج ابن یونس)، رصدخانه طلیطله (تولدو)، رصدخانه مراغه در سال 657ه-ق،(ابن فوطی می نویسد: یکصد دانشمند از نقاط گوناگون عالم اسلام به مراغه آمدند مثل ابوسعید غرناطی و فائومون،جی)، رصدخانه سمرقند يا الغ بیگ ( غیاث الدین جمشید کاشانی، قاضی زاده رومی و ملا علی قوشچی) زیج آن از سال 827تا 839ه تدوین شد. محاسبه خسوف و کسوف و جداول نجومی، حرکات خورشید و سیارات و طول و عرض شهرهای بزرگ را تدوین می کردند. رصدخانه استانبول( به فرمان سلطان عثمانی درقرن 11 ه خراب شد.) رصدخانه دهلی (1020ه) تاسیس شد.

بیمارستان ها

بیمارستان از دو واژه «بیمار» و«استان» به معنای جایگاه بيمار تشکیل شده است.

در دوره ساسانی و اسلامی به آن مارستان می گفتند.

بيمارستان از جندی شاپور به نقاط دیگر عالم اسلام رفت.

محلی برای معالجه و آموزش و تحقیقات طبی بود.

نخستین بیمارستان را به دستوررسول خدا(ص)در حیاط مسجدالنبی برای سعدبن معاذ برپا کردند.

چند نفر از زنان مثل ام سنان اسلمیه در جنگ ها برای جراحی می رفتند (ابن سعد، ج 8، ص292)

بیمارستان دمشق: در دوره ولیدبن عبدالملک در سال 88 هجری ساخته شد.

بیمارستان هاي بغداد: در سال 171ه در بغداد به وسیله ماسویه و پسرش یوحنا ساخته شد. برامکه هم در بغداد بیمارستاني ساختند. ( جرجی زیدان، ج 3، ص 608) تعداد بیمارستان های بغداد به 30 عدد مي رسید.

بیمارستان عضدی: در غرب بغداد ساخته شد دارای بخش های گوناگون و 24 پزشک در آن مشغول بودند. این بیمارستان همچون کاخی بزرگ بود.

بیمارستان نورالدین محمود زنگی: در دمشق در این بیمارستان از قرن 5 تا قرن 8، 3 قرن بیماران را بدون اجرت معالجه می کردند.

بیمارستان های مصر: بیمارستان منصوری به سال 683 ه ساخته شد و دارای مسجد و مدرسه بود وموقوفات بسیارکه یک میلیون درهم درآمد داشت، کتابخانه، داروخانه و مطبخ و دارای بخش های جراحی چشم و شکسته بندی و عمومی بود.این بیمارستان دارای فضای سبز بسیار زیبایی بود.

فضای سبز بیمارستان ها

در تمدن اسلامی عموم بیمارستان ها دارای استخر آب ، جوی آب ( مثل بغداد و غرناطه) ، انواع باغ ها ،گل ها ، اشجار و فضایی مناسب بود و برای استراحت بیماران در باغ بیمارستان فضای مطبوع و دلپذیر برای آرامش بیماران فراهم آورده بودند.

وزهد وتصوف

بدین سان پايه حكمت و دانش در تمدن و فرهنگ اسلامی، در ذات اسلام است. و زمینه تمدن سازی را تولید علم ، عقلانیت، پرسش گري، مناظره و مباحثه علمي،پاسداشت، رعايت حقوق معلم و متعلم،کتابت علم، ارزش کتاب و قلم، پاسداشت مقام دانشمندان دانسته است .آن گونه که رسول خدا (ص) فرمودند: من سلک طریقاً یطلُب فیه علماً سلک الله به طریقاً الی الجنةُ و إِنَّ الملائکة لَتضعُ اَجنِحتها لطالب العلم رضاً... و فضل العالم علی العابد کفضل القمر علی سائر النجوم لیلةِ البدر وَ أنَّ العلماء ورثة الانبیاء( اصول کافی، ج 1، ص 96).
شرافت و منزلت علم و دانشمند چنان است که خداوند صاحبان علم را در کنار نام خود و فرشتگان قرار داده و با افتخار و سربلندی می فرماید: شهد الله انّه لا اله الا هو و الملئكه و اولو العلم. خدا بر وحدانیت و یگانگی خود گواهی می دهد
و فرشتگان و دانشمندان گواه هستند که جز خداوند، معبودی نیست.

علم دریایی است بی حد وکنار طالب علم است غواص بحار
گر هزاران سال باشد عمر او می نگردد سير او از جستجو

هنر معماری اسلامی شاهکارتمدن اسلامی

هنر اسلامی از مساجد شروع شد و مساجد گالری هنرهای اسلامی هستند.

هنر از سونر سانسکریت گرفته شده است. وبه معنای پسندیده است. در ادب فارسی به معنای دلیر،رزمجو، فنون جنگی و در عرفان به معنای انسان کامل، فرزانه، معرفت وحکمت است.هنرزیبایی است. هنر اسلامی نشانه ایی از حیات ابدی است، دارای تجرید، هارمونی وتقارن(اشکال همانند هم را به راحتی می پذیرند)، رمزی ونمادین، نمایش زیبایی خلقت و باز نمایی اصل کثرت به وحدت است.

ان الله جمیل ویحب الجمال ویحب ان یری اثر نعمته فی عبده

آثار معماری اسلامی:مساجد،مناره ها ،مدرسه ها،آرامگاه ها، کاروانسراها، قصرها و باغ های ایرانی،پل ها

نخستین مساجد اسلامی:جامع بصره،کوفه،فسطاط،مسجد جامع اموی و....

مسجد جامع اموی به جای کلیسای یوحنا که ولید ابن عبدالملک خریداری کرد ساخته شد.این مسجد را هنرمندان ایرانی ،مصری،قسطنطنیه،هندی ساختند.این مسجد مستطیلی دارای سه رواق و محراب آن در سمت جنوب است.

معماری اسلامی در آندلس

قرطبه (کوردوبا-کوردوا-کورذووا) در جنوب اسپانیا در اندلس می باشد بنای این شهر از ایبریان است و در عهد رومیها رونق یافت.

تا سال 756م تحت حکومت حکامی بود که خلفای اموی منصوب می کردند.در سال 138ه.ق مقر خلافت امویان اسپانیا بود و شکوه و جلال بسیار یافت.

تأسیس مسجد جامع قرطبه

بنای نخستین مسجد به سال 92ه.ق باز می گردد. زمانی که شهر قرطبه پایگاه خلافت بنی امیه بود.

عبدالرحمان اول درسال 137 بخش کلیسایی متعلق به رومیان را از آنها خریداری کرد و در آنجا مسجد را ساخت.

در سال 170 ه.ق عبدالرحمان دستوربازسازی مسجد جامع را به شکل جدیدی داد که پس از آن مساحت مسجد به 4875 متر مربع بالغ گردید.

این مسجد در قدیم مسجد جامع الحضره (مسجد جامع خلیفه)نام داشت اماامروزه به نام کثیدرال یا کلیسای جامع نام گرفته است.

بازسازی مسجد:

1- در سال 139 ه.ق توسط امیر هشام بن عبدالرحمان.

2- در سال 176ه.ق امیر عبدالرحمان بن حکم که گنبد آن را بازسازی کرد.

3- در سال 207 ه.ق توسط امیر محمد بن عبد الرحمان.

4- در سال 335 ه.ق توسط امیر هشام بن حکم.

5 - در سال 340 ه.ق توسط امیر عبدالرحمان ناصر.

جزئیات مسجد

مسجد از جمله مساجد شبستانی است که یک بخش در مرکز و دقیقاً در مقابل محراب عریض تر و مرتفع تر از سایر بخش ها را دارا بوده است.

مسجد یک مستطیل 190*140 متری است که یک سوم آن را حیاطی با درختان پرتغال پر کرده است . سه جانب آن را رواق فراگرفته و جانب چهارم یک تالار با هفده شبستان روی شانزده طاقگان قرار دارد.

رواق :

دارای چهار رواق است که یکی در محور محراب جنوبی صحن قرار دارد و در هر یک از ضلع های شرقی و غربی نیز یک در ورودی قرار دارد. ضمن آنکه ورودی چهارم در وسط جبهه غربی نمازخانه قرار داشت که بزرگترین آنها رواق میانی است که به محراب مسجد منتهی می شود.

مسجد دارای 1093 ستون است

در زمان عبدالرحمان اول از ستون هایی که در ساختمان های رومیان بود برای ساخت این مسجد استفاده کرد ولی به دلیل کوتاه بودن ستون ها معماران اسلامی دو طاق کمانی بر بالای هم ساختند.

قوس های پایینی به شکل نعل اسبی اند و قوس هی بالایی ستبرتر و نیم دایره اند.

این ستون ها متشکل از سنگ های زرد رنگی است که به صورت یکی در میان در کنار آجرهای قرمز قرار گرفته اند و طاقها را خط دار جلوه گر ساخته اند.

.

از جمله بخش های متمایز کننده مسجد محراب آن است.

تاریخ ساخت آن به سال 350 ه.ق در زمان حکم دوم بر می گردد.بالای این محراب هفت طاق دارد که بر ستونهایی استوار گشته است.تزئینات محراب در انتهای جنوبی ساختمان به فرمان حکم دوم بود.

هنرمندان محراب و فرورفتگی های آن و طاقهای کمانی را با روپوشی از گچ و مرمر سفید و نقشهای گل و بته آراستند و از ستونهای آن طلای خالص سرازیر بود.

در این محراب یک منبر نفیس ساخته شده است.

محراب متشکل از 36 هزار قطعه عاج مرصع که بیشتر آن با میخ های طلایی و سنگهای گرانبها تزئین شده است.

گنبد:

مسجد دارای چهار گنبد است که گنبد اصلی در جلوی محراب قرار دارد. گنبد بر 365 ستون مرمرین استوار است.

برای نگه داشتن چهار گنبد با در قید قرار دادن تقاطع قوسهای دو طبقه که خود آنها دارای تزئینات دالبر مانند بود و سبب شد نیمرخ های تزئینی را به چند کنگره تقسیم شده بود.

گلدسته:

گلدسته این مسجد به گلدسته عبدالرحمان ناصر معروف است .

مناره ای بدیع و درخشان است که دو پلکان و در مجموع 170پله دارد.طول دریچه مسین گلدسته و ارتفاع آن 20 متر است.

در زاویه جنوبی مسجد مناره دیگری به شکل مربع وجود دارد که طول ضلع آن 12 و ارتفاع آن 93 متر است. این مناره دارای 19 در است که همگی از ورقه های مقاوم مس ساخته شده اند.

نمای ساختمان:

نمای ساختمان از سنگ مرمر روشن ساخته شده است و تزئینات عربی برجسته بر روی آن وجود دارد.

ساخت بخش اسلامی مسجد چهار دوره را در بر می گیرد:

الف) مسجد عبد الرحمان اول: مرکب از یازده یا دوازده دهانه شبستان بود و شبستان مرکزی در زوایای سمت راست دیوار قبله پهن تر از شبستانهای دیگر بود.

ب) زمان عبدالرحمان دوم: نخستین افزوده ها در همین زمان شکل

گرفت و تالار را با دو شبستان وسیع تر کرده و هشت دهانه هم بر عرض آن افزود.

پ) زمان حکم دوم: در این دوره با افزودن 12 دهانه دیگر بر وسعت محور شبستان مرکزی افزود ومجموعه ایی زیبا به نخستین بناها افزود.

ت) زمان منصور: او هشتمین شبستانی که به طرف شمال شرق امتداد

داشت را طول وعرضی بخشید و قرینه محوری آن را تخریب کرد

معماری اسلامی دوره سلجوقی

مسجد جامع اصفهان

مسجد جامع اصفهان

مسجد جامع اصفهان در سال 156ساخته شد و پس از آن تا کنون همواره گسترش یافته و مرمت شده است. دردوره سلجوقی گنبد نظام الملک و گنبد تاج الملک و سپس در سال 515 پس از آتش سوزی اسماعیلیان ،این مسجد چهارو ایوانه گردید. و سپس قسمت های دیگری در ادوار بعد مثل محراب الجایتو در سال 710 و شبستان دارالشتاء در دوره تیموری و شبستان جنوب غربی و تزیینات ایوان ها در دوره صفویان ساخته شد.از زیبایی های این مسجد محراب اولجایتو و کاشی کاری به سبک بنایی ایوان غربی می باشد.


معماری ایلخانی

* در این دوره معماری اسلامی بر اثر نهضت تمدن سازی ایرانی رشد فزاینده ایی پیدا کرد و شهرهای شنب غازان و ربع رشیدی و رصد خانه مراغه ساخته شد.از جمله بناهای مشهور این دوره گنبد سلطانیه است که درسال 702شروع و در 710 به پایان رسید این مقبره هشت گوش دارای گنبدی دوپوش به ارتفاع 54 مترو در هر گوشه از آن مناره ایی ساخته شده است.در این بنا مطالعات زلزله شناسی انجام گرفته و 720سال از عمر آن می گذردولی همچنان استوار و پابرجا می باشد.تزیینات داخلی این بنا آجر و کاشی و گچبری است.کتیبه سردر شرقی آن چنین است:
«لااله الاالله محمدرسول الله علی ولی الله وصی رسول الله»


معماری دوره ی تیموری

* این معماری ادامه شیوه ایلخانی و با ظرافت و مهارت بهتر با استفاده از هنر کاشی کاری و تناسب ارتفاع با ابعاد در آثار این دوره مثل مسجد جامع بی بی خانم در سمرقند و گور امیر تیمور در سمرقند و مسجد جامع گوهرشاد خاتون در مشهد و هرات تجلی پیدا کرده است.مسجد جامع گوهر شاد چهار ایوانه با ابعاد حدود 110در 90 و مساحت آن 9410 متر می باشد.ایوان بزرگ این مسجد دارای گنبد دو پوش با ارتفاع 40متر و یک محراب بسیار زیبا از سنگ مرمر و کتیبه کاشی کاری به خط بایسنقر در 821هجری با معماری قوام الدین شیرازی ساخته شده است.

معماری اسلامی در دوره صفوی

در عصر صفوی به راهنمایی دانشمندان و حکما اسلامی تمدن سازی نبوی و علوی شکل گرفت .در سراسر ایران شهرها و محلات،مساجد،مدارس،کاروانسراها،پل ها،قصرها ،باغات ،امامزاده ها و مزارات نوین ساخته شد. میدان نقش جهان یا میدان علوی نمونه ای از این تمدن سازی علوی می باشد.میدان در سال 1006 شروع به ساخت شد و ابعاد ان 525در 168 متر می باشد در شمال سردر قیصریه و بازار سمبل دنیا و در جنوب و به سوی قبله نماد آخرت و تسلیم در برابر خدا و در مرکز عمارت عالی قاپو نماد قدرت و مسجد شیخ لطف الله نماد فقاهت واسطه دنیا و آخرت و دین مسلمانان ظهور می یابد.و بدین سان نقش جهان و دو دنیا در این میدان تجلی می یابد.

مسجد جامع عباسی

مسجد جامع عباسی

* این مسجد در سال 1020 شروع و در سال 1025 سردر آن خاتمه یافته است. سردر این مسجد در جنوب میدان واقع است ولی مسجد به سوی قبله با زاویه 45درجه ساخته شده است . در کتیبه سردر این مسجد عبارت :“تراب العتبه المقدسه النبویه و قمامه الساحه المطهره العلویه“ آمده است.و در جلو خان سردر ورودی حدیث“انا مدینه العلم و علی بابها ”تزیین شده است.که خود حکایت از تمدن سازی نبوی و علوی دارد.گنبد جنوبی دو پوش به ارتفاع 54 متر و داخلی آن به ارتفاع 38 متر و 16متر فضای داخلی آن خالی دارد که موجب انعکاس صدا می گردد. گنبد روی هشت نیم طاق به عنوان هشت دربهشت و هشت پنجره نور را به داخل زیر گنبد می تاباندو یک فضای روحانی از رنگ و نقش و شکست نور حاصل می شودو اشراق به وجود می آورد که به مثابه نور هدایت فضای دنیوی است و مومن را مدهوش شهود روحانی می کند.

بابریان یا مغولان هند

معماری بابری یا مغولان هند در سرزمین شبه قاره هند شکل گرفت و آثاری همچون :شهرشاه جهان آباد، مقبره همایون و مسجد جامع دهلی و بنای تاج محل )مقبره شاه جهان و همسرش ممتاز محل( ساخته شد. مقبره تاج محل را هنرمندان ایرانی بنیان گذاشتند. این بنا شامل مسجد ،مهمانخانه،مقبره و چهارباغ زیبایی تمثیل باغ بهشتی ساختند.این بنا روزانه میلیون ها روپیه برای دولت هند درامد دارد.و از عجایب هفت گانه دنیا می باشد.

مولفه های تولید علم در اسلام

نیاز تمدن ها به علم و دانش

تاريخ تمدن بشر نشان ميدهد همه تمدن ها رشد و تعالي خود را ازتعاليم انبياء و علوم عقلی گرفته اند، زیرا پیامبران بشر را با کتاب و حکمت از خواب جهالت وبی دانشی بیدار کردند و وارد تمدن نمودند. آدم کعبه، نوح کشتی، ابراهیم خانه کعبه و شهر مکه، داوود صنعت زره سازی، سلیمان قصر آبگینه و رسول الله(ص) مدینه منوره وتمدن نبوی را بنیان گذاشتند.

جایگاه تعقل و تفکر و تدبر

* کلمه تعقل و مشتقات آن در قرآن 49 بار آمده مثل افلا تعقلون(13بار)

* قرآن می فرماید: ان شر الدّواب عندالله الصم البکم الذین لایعقلون(آیه22 سوره انفال) بدترین جانوران نزد خدا کسانی هستند که از شنیدن حرف حق کر و لال هستند و اصلا تعقل نمی کنند.

* کلمه تفکر ومشتقات آن در قرآن 18 بار آمده مثل افلا یتفکرون

* کلمه تدبر و مشتقات آن44بار در قرآن آمده است مثل افلا یتدبرون

مقام عالمان در قرآن

انما یخشی الله من عباده العلماء ان الله عزیز غفورا (سوره فاطر، 28)

حقيقت چنین است که از میان بندگان خدا تنها دانشمندان از او می ترسند و خداوند عزیز و غفور است.

قل هل یستوی الذین یعلمون و الذین لا یعلمون انما یتذکر اولوالالباب

یَرفَعِ الله ُ الذین آمنوا منکم و الذین اوتوالعلم درجات و الله بما تعملون خبیرٌ ( مجادله، آیه 11)

خداوند کسانی را که ایمان آورده اند و کسانی را که دانش به آنان داده شده به درجات بالا می برد و خدا به آنچه می کنید آگاه است.

ارزش دانشمندان

رسول الله (ص) فرمودند:النظر الی وَجهِ العالم عبادة: نگاه کردن به سیمای دانشمند عبادت است.

امام باقر(ع) فرمودند: عالمٌ یُنتَفِعُ بِعلمِهِ، أَفضلُ مِن سبعینَ أَلف عابدٍ. (میزان الحکمه، ج8، ص 22) عالمی كه از علمش بهره برند، برتر از هفتاد هزار عابد است.

رسول الله (ص) فرمودند: من استقبل العلماء فقد استقبلنی و من زار العلماء فقد زارنی، ومن جالس العلماء فقد جالسنی و من جالسني فكانها جالس ربي: هر که به استقبال دانشمند رود مرا استقبال کرده،هرکه به دیدار دانشمندان رود،مرا دیدارکرده است و هرکه با دانشمندان بنشیند با من نشسته است و هرکه با من نشیند چنان است که با پروردگار من همنشیني کرده باشد.( كنزالعمال، حدیث28883 )

برتری علم بر ثروت

● امام علی (ع) خطاب به کمیل می فرمایند: یا کمیل، العلم خیرٌ مِنَ المال، العلمُ یَحرُسُکَ و انتَ تَحرُسُ المال، المال تنقُصُهُ النَفقَةُ و العلم یَزکو علی الانفاق (حکمت،147): یا کمیل دانش بهتر از مال است،دانش ترا محافظت اما ثروت را تو محافظت می کنی، مال با خرج کردن تو کم می شود ولی دانش با انفاق زیاد می گردد.
● بنابر قول پیغمبران:
دست مزدی می نخواهیم از کسی دست مزد ما رسد از حق بسی

حقوق معلم و متعلم

رسول الله (ص) فرمودند:لینوا لِمن تُعلِّمونَ و لِمَن تَتَعلّمونَ مِنه (شهید ثانی، منیة المرید، ص 193) با باکسی که به او علم می آموزید و با کسی که از او علم فرا می گیرید نرم و ملایم باشد.

امام علی (ع)می فرمایند: تواضعوا لِمن تَتَعلَّمونَ منه العلم و لِمن تُعَلِّمُونهُ و لاتکونوا من جبابره العلماءِ فلا یقومَ جَهلُکُم بِعلمکم. (غرر الحکم، 4543) با کسی که دانش از او می آموزید و به کسی که به او دانش می آموزید فروتن باشید و از علمای متکبرّ مباشید که در این صورت علم شما این جهل شما را نمی پوشاند.

کتابت علم و نگارش آن

در عصر رسول خدا (ص)کتابت قرآن و حدیث شروع گردید.

قال رسول الله (ص): قَیِّدوا العلم بالکتاب: علم را با نگاشتن در بند کشید( کنز العمال، 29332)

قال رسول الله (ص): اکتبوا العِلمَ قَبل ذَهابِ العلماءِ وإِنّما ذهابُ العِلم بموت العلماءِ: (کنز العمال) دانش را پیش از رفتن دانشمندان، بنویسید زیرا رفتن علم به درگذشت دانشمندان است.

جایگاه کتاب و قلم
* در قرآن کلمه کتاب 263 بار با مشتقات آن آمده است
* امام علی (ع) فرمود: الکُتُب بَساتین العُلماء. (غرر الحکم،991) کتابها بوستانهای دانشمندان هستند.
* كلمه قلم چهار بار مثل ن و القلم و ما يسطرون(سوره قلم)

جایگاه مناظره و گفتگوی علمی

در قرآن اهل کتاب را دعوت به گفتگو و مناظره می نماید.ادع الی سبیل ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه و جادلهم بالتی هی احسن.(سوره نحل آیه 125).

در سیره ابراهیم نیز مشرکان را دعوت به مناظره می کرد.سیره امامان شیعه (ع)نیز مناظره و گفتگو با مخالفان بود مثل امام صادق (ع) و امام رضا(ع).

امام علی(ع) فرمود: مُدارَسه العلم لَذّه العُلماء

گفتگوی علمی ،لذت دانشمندان است.(غرر الحکم،9755)

حضرت امیر خطاب به مالک اشتر نیز فرمودند:حکومت

خود را در گفتگو با دانشمندان مستحکم کن.(نامه 53)

نقد علمی در جهان اسلام موجب گسترش علم

و تالیف و تحقیق بود. (داستان نجاشی درباره

ابن قبه رازی و ابوالقاسم کعبی بلخی)

پرسش گری

سوال موجب جستجو ،تحقیق و گسترش بیشتر علم می گردد.

رسول خدا (ص)فرمودند: العلم خزائن و مفتاحه السوال فسئلوا یرحمکم الله: علم درای گنجینه هایی است کلید آن سوال است خدا رحمتتان کند سوال کنید.

رسول الله (ص) فرمودند:القلوب اغفال مفتاحه السوال: قلب ها دارای قفل هایی است کلید آنها سوال است.

نتیجه گیری
بدین سان برما روشن می گردد پايه حكمت و دانش در تمدن و فرهنگ اسلامی، در ذات اسلام است. و زمینه تمدن سازی را تولید علم ،خردورزی و عقلانیت دانسته است .آن گونه که رسول خدا (ص) فرمودند: من سلک طریقاً یطلُب فیه علماً سلک الله به طریقاً الی الجنةُ و إِنَّ الملائکة لَتضعُ اَجنِحتها لطالب العلم رضاً... و فضل العالم علی العابد کفضل القمر علی سائر النجوم لیلةِ البدر وَ أنَّ العلماء ورثة الانبیاء( اصول کافی، ج 1، ص 96) هرکس به راهی رود که در آن دانش بجوید، خداوند اورا به بهشت برد و به راستی فرشته ها برای دانش جو بال های خود را به نشانه رضایت فرو نهند... و فضیلت دانشمند بر عابد همچون ماه است بر ستارگان در شب چهارده و به درستی که دانشمندان وارث پیامبران هستند.

شرافت و منزلت علم و دانشمند چنان است که خداوند صاحبان علم را در کنار نام خود و فرشتگان قرار داده و با افتخار و سربلندی می فرماید: شهد الله انّه لا اله الا هو و الملئكه و اولو العلم. خدا بر وحدانیت و یگانگی خود گواهی می دهد
و فرشتگان و دانشمندان گواه هستند که جز خداوند، معبودی نیست.

علم دریایی است بی حد وکنار طالب علم است غواص بحار
گر هزاران سال باشد عمر او می نگردد سير او از جستجو

نجوم در تمدن اسلامي

پیشینه نجوم و زمینه های شکل گیری آن

آیات قرآن (5 یونس،189 بقره) 1/40 آیات قرآن مربوط به نجوم مي باشند.

سخنان و سیره رسول خدا (ص)

سخنان امام علی(ع): فسکت علی حرکتها من ان تمید باهلها(خطبه202 نهج البلاغه)

مسئله قبله یابی، احکام محتضر، شناخت ماههای قمری مثل رمضان، ذی حجه

احکام فقهی( اوقات نماز، هلال ماه، شفق، فلق، دانستن ماههای حرام، نماز آیات)

انتقال آثار اعراب، ایرانی، هندی ویونانی.

تاریخ نجوم اسلامی

ابراهیم بن حبیب الفزاری شاگرد امام صادق علیه السلام(زيج و اسطرلاب)

ابومعشر بلخی که تاثیر ماه بر جزر و مد را مشخص کرد

بتّانی (متوفی 317 ه) تحقیق در خسوف و کسوف و تعیین زمان رویت هلال ماه را کشف کرد.ابوسعید سگزی در شیراز اسطرلابی بر مبنای حرکت وضعی زمین اختراع کرد. ابوالوفای بوزجانی در کاربرد توابع مثلثاتی مثل قطر الظل یا سکانت توانا بودکه به کوپر نیک نسبت داده اند.

در قرن چهارم و پنجم هجري عبدالرحمن صوفی، در رصدخانه شیراز صور الکواکب را نوشت که تصاویرصور فلکی را کشیده بود. ابوریحان بیرونی مهمترین دائره المعارف نجومی را نوشت، خیام نیشابوری در سال 467 تقویم را اصلاح کرد وطول سال شمسی را با کمک اسفزاری و میمون بن نجیب با اختلاف سه دقیقه محاسبه کرد.

در قرن هفتم تا نهم هجري خواجه نصیرالدین طوسی ، غیاث الدین جمشید کاشانی

علم نجوم در غرب اسلامی

زرقالی زیج طلیطله را با کمک چند دانشمند مسلمان ویهودی نوشت.این زیج بعدا مورد استفاده دانشمندان اروپایی قرار گرفت.

ابوالقاسم مجریطی کتاب تسطیح کره بطلمیوس و تفسی هایی بر جداول نجومی خوارزمی نوشت.

ابن رشد کلف یا لکه های خورشیدی را کشف کرد.

ابن یونس در قاهره در سال 397 هجری زیج الحاکم را تمام کرد.

جابر بن افلح وابن باجه وابن طفیل در اندلس برمنظومه سیاره ای بطلمیوس اشکال وارد کردند

ابداعات مسلمان در علم نجوم

تهیه فهرست ستارگان (زیج اُلغ بیگ در رصدخانه سمرقند)

تدوین زیج ها (استوار کندی 108 زیج را معرفی کردند)-ساخت رصدخانه ها و اسطرلاب

امکان چرخش زمین (قرآن ، امام علی(ع) ، بیرونی ، ابوسعید سگزی ، قطب الدین شیرازی، کاتبی قزوینی) در تاریخ علم به کوپر نیک و گالیله نسبت داده شده است.

تبیین رنگین کمان – کلف(لکه های سیاه خورشید، جزر و مد، خسوف و کسوف (بتانی)

انتقاد به سیمای نجوم بطلمیوسی(در رصدخانه مراغه)

نگارش دایرة المعارف های نجومی (مثل تذكره النصيريه في الهيئه،قانون مسعودی ابوریحان بیرونی و...)

تاثیر نجوم اسلامی بر اروپا

زیگرید هونکه اذعان داشته است: «تاریخ علم، نام 545 نفر از منجمان مسلمان را ثبت کرده است که در هیچ تمدنی وجود ندارد».
جان برنال اعتراف می کند: «اگر رصدهای اختر شناسی در فرهنگ اسلامی دچار مکث می شد، اختر شناسان رنسانس نمی توانستند از دانش ها و آگاهی های نهصد ساله پیشینیان خود، بهره مند شوند و کشفیات مهمی که مبنای علوم جدید را تشکیل می دهند، به تأخیر می افتاد و یا اصلا تحقق پیدا نمی کرد».


[ بازدید : 142 ] [ امتیاز : 3 ] [ نظر شما :
]
[ جمعه 25 خرداد 1397 ] [ 12:25 ] [ حسن همتیان چادگانی چشمندگانی ]

فطریه مهمان شب عیدفطر


احکام | فطریه مهمان در شب عید فطر



فطره میهمان در چه صورت بر میزبان است؟


پاسخ:

✳️آیت الله العظمی خامنه ای:

ميهمانى كه فقط شب عيد فطر به خانه انسان بيايد،فطره او بر عهده صاحب خانه نيست.


✳️آیت الله العظمی مكارم شيرازي:

میهمانى که پیش از غروب شب عید فطر با رضایت صاحب خانه وارد شده و نانخور او محسوب مى شود (یعنى تصمیم دارد مدتى نزد او بماند) دادن زکات فطره او نیز واجب است، اما اگر فقط براى شب عید دعوت شده فطره او بر میزبان واجب نیست و در صورتى که بدون رضایت صاحب خانه باشد نیز بنابر احتیاط واجب فطره او را بدهد، همچنین فطره کسى که انسان را مجبور کرده است که خرجى او را بپردازد.



✳️آیت الله العظمی سیستانی:

فطریه مهمانى که پیش از غروب شب عید فطر وارد شده ، و شب را نزد او مانده و ـ هر چند موقتاً ـ نان خور او حساب شود ، بر او واجب است و همچنین ـ بنابر احتیاط ـ اگر پس از غروب شب عید فطر وارد ‏شود و نان خور او شمرده شود، و اگر نه واجب نیست . و کسی که تنها براى افطار شب عید دعوت شده نان خور به حساب نمیآید ، وفطره اش بر صاحبخانه نیست .



✳️آیت الله العظمی صافی گلپایگانی:

فطره مهماني كه پيش از مغرب شب عيد فطر با رضايت صاحبخانه وارد شده در صورتي كه بگويند، امشب نان او را داده، بر او واجب است هر چند نان خور او حساب نشود.

– فطره مهماني كه پيش از مغرب شب عيد فطر بدون رضايت صاحبخانه وارد مي‌شود و مدتي نزد او مي‎ماند، بنابر احتياط، واجب است و هم چنين است فطره كسي كه انسان را مجبور كرده‎اند كه خرجي او را بدهد.

– فطره مهماني كه بعد از مغرب شب عيد فطر وارد مي‎شود، بر صاحب‎خانه واجب نيست، اگر چه پيش از مغرب او را دعوت كرده باشد و در خانه او هم افطار كند.


✳️آیت الله العظمی وحید خراسانی:

چنانچه ميهمان، با رضايت صاحب خانه، پيش از غروب شب عيد فطر، وارد شده و شب را آنجا بماند، فطريه اش بر عهده ی ميزبان است.


✳️آیت الله العظمی نوری همدانی:

اگر ميهمان پيش از غروب عيد فطر وارد شود و نان خور شما به حساب آيد، فطره او بر شما واجب است.


🔻منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات مراجع عظام تقلید

با تشکر،حسن همتیان چادگانی چشمندگانی


[ بازدید : 86 ] [ امتیاز : 3 ] [ نظر شما :
]
[ پنجشنبه 24 خرداد 1397 ] [ 14:53 ] [ حسن همتیان چادگانی چشمندگانی ]

حکم نماز و روزه دانشجو طبق فتوای مراجع عظام تقلید


با عرض سلام و احترام، نظر مراجع عظام :

درباره_روزه_دانشجو

امام: نماز، شکسته است و روزه، صحیح نیست.

آیات عظام بهجت، صافی، فاضل و نوری: استادان و دانشجویان، اگر در کمتر از ده روز، حداقل یک بار، بین وطن و دانشگاه رفت و آمد داشته باشند و این وضعیت تا مدتی (حداقل چهار ماه)، ادامه داشته باشد - به طوری که نزد عرف، «سفر» کار آنان شمرده شود - نماز ایشان در محل تحصیل و بین راه، تمام و روزه، صحیح است.

تبصره 1: تمامی دانشجویان و استادان مذکور، هرگاه در طول مدت تحصیل بیش از ده روز در وطن خود بمانند و یا اولین مسافرت، شروع سال تحصیلی آنان باشد، باید نماز را در محل درس، شکسته بخوانند و روزه نگیرند؛ اما پس از یک رفت و برگشت میان وطن و محل تحصیل، نماز را کامل بخوانند و روزه را بگیرند.

تبصره 2: به فتوای آیت اللّه بهجت، سفر اول با طی مسیر هشت فرسخ، تحقق می یابد.

از این رو، اگر فاصلة محل درس و تدریس از وطن، بیش از هشت فرسخ باشد، در همان اولین مسافرت نیز نمازشان در محل تحصیل، کامل و روزه صحیح است.

آیت اللّه تبریزی: دانشجو اگر در مدت کمتر از ده روز، بین وطن و دانشگاه رفت و آمد کند، باید احتیاط کند؛ یعنی، نماز را تمام و شکسته بخواند و اگر روزه گرفت، صحیح است و قضا ندارد. استاد اگر هر هفته، برای تدریس، به حدّ مسافت شرعی مسافرت می کند - چنانچه مدت تدریس، دو ماه یا زیادتر باشد - باید نماز را تمام بخواند و روزه بگیرد.

تبصره: با توجه به این که آیت اللّه تبریزی در این مسئله احتیاط واجب دارد، مقلدان وی می توانند در این مسئله به فتوای مرجع تقلید مساوی و یا اعلم بعدی، رجوع کنند و نمازشان را تمام بخوانند و روزه بگیرند.

آیت اللّه خامنه ای: اساتید و دانشجویان بورسیه و مأمور به تحصیل، اگر در کمتر از ده روز، حداقل یک بار بین وطن و دانشگاه رفت و آمد داشته باشند، نماز آنان تمام و روزه ایشان صحیح است؛ اما دیگر دانشجویان، نمازشان شکسته و روزة آنها صحیح نیست.

تبصره: با توجه به این که آیت اللّه خامنه ای در مسئلة رجوع به مرجع مساوی، احتیاط واجب دارد، دانشجویان می توانند در این مسئله به مرجع تقلید مساوی دیگر مراجعه کنند؛ به شرط این که مرجع تقلید جدید، رجوع به مرجع مساوی را جایز دانسته باشد و نماز دانشجوی مسافر را تمام و روزة او را صحیح بداند (مانند آیت اللّه بهجت).

آیت اللّه سیستانی:

1. اگر زمان تحصیل و تدریس اساتید و دانشجویان، حداقل دو سال ادامه دارد و در آن جا مستقر می شوند [گر چه در هفته دو شبانه روز کامل باشند؛ به نحوی که به آنان مسافر گفته نشود، آن جا در حکم وطن است و باید نمازشان را در محل تحصیل، تمام بخوانند و روزه را بگیرند.

2. اگر اساتید و دانشجویان در هفته، حداقل سه روز بیش از مسافت شرعی، رفت و آمد کنند و یا در سفر باشند و این برنامه برای مدتی (به طور مثال شش ماه در یک سال و یا حداقل سه ماه در چند سال تحصیلی) ادامه یابد؛ کثیرالسفر محسوب می شوند و نماز ایشان در محل تحصیل و بین راه، تمام و روزه شان صحیح است.

تبصره 1: در هر دو صورت، اگر در ماه اول، قصد اقامت ده روز نکنند، باید احتیاط نمایند؛ یعنی نمازشان را هم تمام و هم شکسته بخوانند و روزه را هم بگیرند و هم قضا نمایند.

تبصره 2: با توجه به این که آیت اللّه سیستانی، رجوع به مرجع تقلید مساوی را جایز می داند، مقلدان وی می توانند در این مسئله به مرجع مساوی دیگری که نماز را کامل و روزه را صحیح می داند، مراجعه کنند.

آیت اللّه مکارم: 1. اساتید و دانشجویان اگر برای مدت قابل ملاحظه ای - مثلاً یک سال یا بیشتر - در محل تحصیل یا تدریس بمانند، آن محل، در حکم وطن است و نماز و روزه در آن جا تمام می باشد و ماندن ده روز پی در پی در آن جا شرط نیست.

تبصره: این گروه از دانشگاهیان از هنگام شروع به درس، سه روز اول را در محل درس و تدریس، احتیاط کنند؛ یعنی نماز را هم کامل و هم شکسته بخوانند و روزه را هم بگیرند و هم قضا کنند و پس از آن در همان سفر اول، نماز را تمام بخوانند و روزه بگیرند؛ مگر آن که قصد ده روز نمایند. در این صورت، احتیاط مذکور، لازم نیست.

2. کسانی که همه روزه یا حداقل سه روز در هفته، به محل تحصیل یا تدریس می روند، یعنی صبح به محل تحصیل یا تدریس می روند و عصر باز می گردند و این کار مدتی ادامه می یابد، کثیرالسفر محسوب می شوند و نماز و روزه ایشان در آن محل و به هنگام رفت و برگشت، تمام است.

تبصره: این گروه از دانشگاهیان از هنگام شروع به درس، در چند سفر اول، احتیاط کنند؛ یعنی نماز را شکسته و تمام بخوانند و اگر روزه گرفتند، آن را قضا کنند.

آیت اللّه وحید: اگر در هفته حداقل چهار روز بین وطن و دانشگاه رفت و آمد کند و این کار برای مدت یک سال یا بیشتر ادامه داشته باشد، آن جا در حکم وطن است و نماز در آن جا تمام و روزه صحیح است و در بین راه، باید احتیاط کند؛ یعنی نماز را تمام و شکسته بخواند و روزه بگیرد و قضای آن را نیز به جا آورد و اگر رفت و آمد سه روز باشد، در این مورد نیز باید احتیاط کند.

با عرض تشکر،حسن همتیان چادگانی چشمندگانی


[ بازدید : 97 ] [ امتیاز : 3 ] [ نظر شما :
]
[ چهارشنبه 23 خرداد 1397 ] [ 23:45 ] [ حسن همتیان چادگانی چشمندگانی ]
ساخت وبلاگ تالار مشاور گروپ لیزر فوتونا بلیط هواپیما تهران بندرعباس اسپیس تجهیزات عقد و عروسی تعمیر کاتالیزور تعمیرات تخصصی آیفون درمان قطعی خروپف اسپیس فریم اجاره اسپیس گلچین کلاه کاسکت تجهیزات نمازخانه مجله مثبت زندگی سبد پلاستیکی خرید وسایل شهربازی تولید کننده دیگ بخار تجهیزات آشپزخانه صنعتی پارچه برزنت مجله زندگی بهتر تعمیر ماشین شارژی نوار خطر خرید نایلون حبابدار نایلون حبابدار خرید استند فلزی خرید نظم دهنده لباس خرید بک لینک خرید آنتی ویروس
بستن تبلیغات [X]